Thursday, October 20, 2011

14. A Nununglam English Puahphate.

              14.A Nununglam English Puahphate
(245)
                  GERMANY gam mi khempeuh in Laisiangtho asim theih nadingin
Luther in lampi a hon’ laitakin England gamah tua bang mah seem
dingin Pasian Kha Siangtho in Tyndale a na hansuah hi. Latin pau pan
in mikang pau in Wycliffe in Laisiangtho ana teikhit tei hangin a khial
tampi kihel lai hi. Lai khetna tawh zongh ki kheenkhia ngeinailo a, bu
tawm lai lua mahmah ahih man in mihau mahmahte leh Ukpite bang
bekin na nei zo uh hi. Tua baan ah pawlpi in khaam pha mahmah laideep
uh ahih manin ki hawmthang zo nai mahmah lo hi. Luther in
mawhsaknalai 95te a suan’ma kumkhat lai, 1516 kum in, Erasmus in
Greek leh Latin pau-a Laisiangtho Thak a tei pen na hawmkhia khin
sam hi. Ahih hangin tu-a pen Pasian thubu a ki gelh ciilna pau tawh a ki
khetkhiatna masa pen hong suak hi. Tua panin a ki gelh masa sung-a
khialna tampi omte ki puahpha in, a thu a telnop zaw deuh hi. Tua in
mipil laisiam zaw deuhte adingin thumaan omzia telthei sak ahih manin,
puahphatna nasep hong thuklut thei zaw deuh pah hi. Ahih hangin mi
taangpite leh Pasian Laisiangthothute kigamla lai mahmah uh hi. A gam
mite ading Laisiangthobu piakkhiatna ah Wycliffe nasep baan zom in
Tyndale in hong picin’ to a suak hi.

              Amah pen laisim hat thumaan zong mahmah mikhat ahih manin
Erasmus khet Greek laibu pan Lungdamnathu hong mukhia hi. Hang
takin ama maansak thu hong hilhkhia a, upna thuguikhun khempeuh
Laisiangtho tawh sittel dingin mite a hansuah hi. Pawlpi-in Laisiangtho
bawlin piangsak dinga, a khiatna zong pawlpi khiat bangbang bekin
kizui ding hi, Papistte-in acih laitak un, “Muvanlai in ama sa-mat ding
kua in hilh hi na ci uh hiam? A Pa uh a mu dingin Pasian mah in A
tagilkialte Ama thu sungah a hilh ahi hi. Tua Laisiangtho nong piak
sangsik-un na humcip ngitnget zaw uh hi. Tua thu ahilh (246) mite a
haallum zelte nomau mah na hi uh a, hih zo ding hi le uh cin a Laisiangtho
mahmah nangawn zong a haaltum dingte nahi uh hi,” ci in Tyndale in a
dawng hi. – D’Aubigne, b. 18, ch. 4.

               Tyndale thuhilhna-in mite phongkaang mahmah ahih manin, mi
tampi-in thumaan a saang uh hi. Ahih hangin phungzite bilpil mahmah
uh a, Tyndale-in a omna mun a taisan ma nangawn in, gensiatna leh
tawnna tawh a nasep suksiat nading na ki pan khin uh hi. A hanciam
bang in adaupai mahmah sawnsawn uh ciangin, “Bang lawh mawk ding
i hi hiam? Mun khatah khaici tuhkhin pan leng i nusiat phet leh gilo
takin galte-in na thaikhiatsak zel uh hi. Mun khempeuh ah lah omkhinden
theilo ing a, mataw! Khristiante in amau pau in Laisiangtho neithei le
uh zuausiamte nangthei zaw deuh mah ding uh hi ven! Laisiangthobu
om loin thumaan zui pawlpi mi a ki koih theilo ahi ve maw!” ci in Tyndale
a khuisa hi. – Ibid.

               A lungsim sungah ngimna thakkhat hong nei ta hi. “Israelte pau
in Jehovah biakinn sungah phatna late ki sa hi. Eite lak ah English pau
in Lungdamnathu kigen theilo tuan ding hiam?…Pawlpi in phalvak tung
khuavaak sanga taangzaw khuavaak ki sam uh hi lo ahi
hiam?…Khristiante in amau pau in Laisiangtho Thak a sim uh kul ding
hi” ci hi. Pawlpi sunga siate leh pilnasang neite ki thuhual theilo uh hi.
Laisiangtho pan bekin mite in thumaan ngah thei ding uh hi. “Mi khat
in pilnasang nei khat muanga a dang khat in a pilna sang nei dang khat
mah muang lel uh hi….Tua apilnasang nei mite lah na ki thuhual beeklo
uh hi. Tuate lak ah a kua dik-a a kua khial hiam cih koi ci khentel thei
ding ihi hiam?…Koi cih ding?…Pasian kammal Laisiangtho bek mah
tawh ki khentel thei bek ding hi.” – Ibid.

             Tua zawh a sawt loin Katolik Doctorte khat tawh ki sel-a, tuapa in,
“Eite-in pope thukham tawh i kikhen sangin Pasian thukham tawh kikhen
le’ng hoihzaw lai hi” ci mai tazen sawnsawn hi. Tua azak ciangin, “Pope
leh ama thukham khempeuh thu in kaseh kei hi. Pasian in cidam-a ong
omsak nak leh hia bawng lokhawhna len naupangno lel khat nangawn nang
sangin Laisiangtho ka siamzaw sak ding hi,” ci in Tyndale in thuk hi. –
Anderson, “Annals of the English Bible,” p. 19. (Revised ed. 1862).

               Amau pau ciat in Laisiangtho Thak mite tunga piakkhiat theih
ding pen a lawppi pen hia, tu in tua nasep asem dingin hong kipia ta hi.
A inn panin bawlsiatna in hawlkhia ahih manin, London ah tai in a
buaisakna a omloh sung nasep a zom tadih phot hi. Ahih hangin (247)
papistte tatsiatna hong laang veve a, London pan taikhiat sawn lai hong
kul hi. England gam peuh mah ah maibing kawikawi ahih manin Germany
gam hong beel hi. Tua lai-ah mikaangpau Laisiangtho Thak
kheenkhia dingin hong kipan khia hi. A nasep nihvei tak ki khawl saka,
khuapi khat ah hong ki dalcip ciangin khuapi dang khat ah kikhiin zel
hi. A tawpna ah Worms khua a zuan hi. Tua lai pen tua mazek kum
tawmkhat lai-a Luther in ki khoppi mai a Lungdamnathu teci a na pan’na
khua ahi hi. Puahphat nasepna ah a lawmlui tampi tua tang khuapi ah
om uh a, nasep zong adaal omloin hong seem zom thei hi. Laisiangtho
Thak bu 3000 a manlang in hong zokhia hi. Tua kum sung mahin a nih
vei khetna zong hong kheenzom thei pah hi.

                Kuhkalna leh lungduaina tawh a nasep hong zom hi. Gamsung
lutna tuipigeite nakpi in Englandte-in a vil uh hangin, asimtham in lampi
tuamtuam tawh honglut thei ahih manin, London ah Pasian thubu hong
tung veve hi. Tua panin gamsung tengah kihawmkhia sawn hi. Papisttein
thumaan phiatnuam uh a, ahih hangin dal zolo uh hi. Tua nasepna
akhaktan nop manin Durham-a bishoppa-in laibu zuak Tyndale lawmpa
laisiangtho puak teng a lompi in leikhit sak in a susia khin sisek hi.
Ahih hangin ama ngimna tawh ki leh bulhin tua a leinasumteng tawh a
hoih zaw khet thak nading nate ki lei leuleu hi. Ahih hangin ki hawmkhia
kik thei nailo hi. Tua zawh in Tyndale pen thong ki khia in, a Laisiangtho
khetna-a sumbei a sik mite a pu laak leh suakta ding a cih uh ciangin, a
laibu neih khempeuh a leisak khin Durham-a bishoppa in mi dangte
sangin nakpi-in huh zaw a, a baan a sep zawh lai nadingin zong tha
hong pia hi, ci-in Tyndale in a dawng hi.

              A galte khutsungah Tyndale ki lehheek leuleu-a, kha tampi sung
mah thong sungah a om hi. A tawpna ah sihna tawh upna teci a pang
hi. Ama ong nusiat galhiamte-in galhaang mahmah mi tampite pholhkhia
in, kum zatampi khit eite hun dongin galdona-ah a kizangh lai hi.

               (248) Mite-in amau pau in Laisiangtho a sim dinguh a kul hi, ciin
Latimer in pulpit panin hilh veve hi. Laisiangtho neipa pen Pasian hia,
tua a Laisiangtho mahmah in zong a neipa mah bangin a tawntung
kipna vanglian nei veve hi, a ci hi. “Kumpi, Menzi, mangpi leh Ukpi cih
omlo-in, tua Laisiangthothu zuih ding hi-a,…Ama thusiangtho i zuihciat
ding akul hi lelmai hi,” a ci hi. “Eite in lamtuam zuilo-in Pasianthu lam
i ki hilhsak ding hi. Ih pi ih pute-in zong ana zuih ding uh thu hizaw a,
amau zuihlohna eengkha kei zaw ni” ci hi.—Latimer, “First Sermon
Preached before King Edward VI”, (Ed. Parker Society).

              Tyndale lawm Barnes leh Frithte zong thumaan adingin adin uh
ciangin, Ridleys leh Cranmerte-in azui uh hi. Hih mite in England gama
puahphatna naseemte lakah laisiam, pilna neite hi uh a, amaute a
tampen in Rome pawlpi pana mimuanhuai ci-a a pah taakte uh ahi hi.
Amaute langpan’na pen “Holy See” (pope) a maan lohnate mu uh ahihna
hang hi pi pen hi. Thuthuk Babylon pen va teltheih khin ta uh a, a
langpan’uh ciangin zong a teci pan’na uh vanglian in thupisuah zaw
pah hi.

                Latimer in, “Dotna lam dang khat ka’ong dong ding hi, England
gam bup-a a thanuam pen bishop leh a ukpi pen kua a hiam?…A
min kong lawh ding nong ngaih diam duam uh kong muh bangin….Kong
gen ding hi. Tua pa pen Dawimangpa ahi hi….Amah in ama sia-khawk
(Diocese) pan puapial ngeilo hi. Na tangsap hun pepeuh-in ko le ci’n a
inn ah om in, lokhawhna tu-gaa na len den ding h. Amah thadah om
ngeilo hi….Dawi omna peuh ah laibu kinawl khin-in, khuaimei kivaak
hi; Laisiangthobu heemkhia in khitangte sik hi. Lungdamnathu ahi
khuavaak nilkhia-in, sunlai nangawnin, khuaimei tawh ki vaak sak hi.
Khrist singlamteh khiasuk in siansuahna mun (purgatory) sum-ip ki
lamsang hi. Puan neilo mizawng mipoite ki paampaih in, singtawng
suangtuum milimte a tee ziazua-in zeem uh hi; mihing thuciin lelte leh
mihing thukhamte hilh in, Pasian hong sawlna thusiangthote leh A
thukhamte phumcip uh….Aw! Satan in mantep peuh, kiak peuh a tuh
bangin i siampite-in upna khaici hoih tuh nuambeek le uh pha ding hi
ven!” a ci hi.– Latimer, “Sermon of the Plough.”

               (249) Laisiangtho pen khialngeilo in, upna leh zuihna khempeuh
hong makaih ding thu ahi hi, cih in thubulpi ahi hi. Hih Puahphate-in
zong Waldenseste, Wycliffete, John Husste, Lutherte, Zwinglete, leh a
pawlpihte mah bangin hih thubulpi tung mahah na ding uh hi. Biakna
lam ah sunglam upna hong uk dingin kumpite, phungzite, Councilte leh
popete nangawnin zong hih theilo hi, a ci uh hi. Laisiangtho bekin thu
a nei hi, ci-in a upna te uh tua thu tawh sit tel pah pah uh hi. Pasian leh
a thumaan bek aleettentanna uh’n, misiangthote in a nuntakna uh zong
taanngam zaw uh hi. Meikuangin hul-a a aw-guui abei dek laitak in a
lawmpa Latimer kiangah, “Ki lungnop sak in, Pasian hehpihna tawh
England gam a vaaksak ding meivak tuni-in ih dee a, ki sumit ngei
nawnlo ding hi cih ka um hi,” cih tawh ahan thawn hi. – “Works of
Hugh Latimer,” Vol, 1, p. 13. (ed. Parker Society).

               Columba leh a pawlte’ tuh thumaan khaicite in Scotland gamah
ki susia taktaklo ahih manin, England gam-a pawlpite Rome khutsungah
a luutkhit kum zatampi dongin Scotland gam a pawlpite in suakta takin
a om lai uh hi. Kum zakhawk 12 ciangin pope thu hong lut kik hangin
nidang zahin gamsungah thu aneizo kei hi. Khuamial pailet-in khuavaak
taang hong ki zom ahih manin, sun hong tung ding cih lamet a om sak
hi.Tua dingin England pan-a Laisiangtho tawh hong pai Lollardste in
Wycliffe thuhilhnate leh Lungdamnathu a kemcing uh hi. A kum zasimin
teci pangg uha, upna hangin thahna thuak hong omto den hi.

              Puahphatna Lianpi ong khan lian ciangin Luther laigelhte leh
Tyndale’ Laisiangtho Thak hong tonkhawm hi. Thupuakte in Biakna
ukpite theihloh kal-in mual le guam lak kantan in Scotland gama a
mitdektak thumaan mei hong muutkuang kik uh hi.Tua bangin kum zali
sung Romete’ gawicipsa nasep a hong phongkaang kik uh hi.

              Tua ciangin bawlsiatna hong om phasaana, thahna thuakte’ sisan
in mihonpi akhanglosak zawlai hi. Tua in amau nasepna susia ding cih
lau in Papist makaite hong diang khia uh a, (250) Scotland gam Ukpi
lian pen pawlkhat leh a kizahtaak mi pawlkhat ki haalna khuam phungah
hong tun’ta uh hi. Mipi in tua bawlsiatnate thuakhak sa-in, thugenna
tausangte lam uha, akithatte’ sihkuan teci pan’na kammalte mun citengah
tangko uh ahih manin mite-in Romete sikkolpi paihkhiat theih nading
bek kikumin vaipi-in a hawm uh hi.

             Pianpih milian nam leh nunzia thupi tawh khangkhia Hamilton leh
Wishartte in zong ki niamkhiatin nungzui dangte tawh ki haalna khuam ah
anuntakna uh pia uh hi. Ahih hangin, tu in, Wishart kihaalna meikuang in a
daih sak zawhloh ding, Pasian’sawlna tawh Scotland-a pope ukpi-hun beina
sih-daak asat ding khat a hong paikhiasak a suak zaw hi.

                  Tua pa pen John Knox ahi hi. John Knox zong thuciinte leh
pawlpi thusim neihte panin ki heiikhia in Pasian thumaan tawh akivak
hi. Wishart hilhna zui-in Rome tawh kizopna suktat ding a hanciamna
teng kipsak-in, bawlsiat thuak puahphate lakah hong kipia hi.

             A lawmte-in thuhilhsia sem dingin azol uh ciangin tua nasep a
sep khak ding alauthawng hi. Tawlpi khat tangom in a ki hinggawtkhit
ciangin a thukim pan hi. Khat vei a saan’sa thu pan tonkik nawnlo in
hansanna tawh a khantawn hong sem hi. Hih puahpha maanpa-in mihing
maitang zahtak a neikei hi. A ki thatte haalna meikuang in uumcih
taleh tuate-in amah thanuam sak zaw a, ngimna lianzaw a guan hi. Ukna
gilo-heipi a lutang ah a ki ngak ciang nangawnin a dinmun ngei mahah
ding kip in, aziat avei milim a phiatsiang nadingin thasaan in a phial
man aphial lai veve hi.

              Protestant makai thanuam tampite a na dualsak zel Scotland
kumpinu maitang nangawn ah neukha zong dualtuan loin thumaan teci
a pang veve hi. Kamsiam-a zol bawlna leh tot-bawlnate hangin amah
tonkik ngeilo hi. Kumpinu-in amah upnapial a hilh ci-in a khentat hi.
Kumpi khaam biakna mite zuih dingin ahilhte pen Kumpite thu mang
ding ci a Pasian sawlna thu palsat ci-in a mawhsak ciangin, Knox in a
dawn’ kikna ah:

               “Biakna maan in leitung kumpite tung pan in tha leh thuneihna
ngah ahi kei hi. A tawntung Pasian kiang pan bekin angah ahi hi. Tua
ahih bang mahin gam mite-in kumpite duh leh deih bangbek zui-in biakna
lemtawm theilo ding hi. Bang hang hiam cih leh kumpite in Pasian biakna
maan thu a theilo pente lakah aki hel uh hi….Abraham suan khempeuh
in a kumpi uh ahi Pharoah (251) biakna zuihpih khin le’uh amaute kua
tawh ki zom hi ding uh-a, leitungah bang biakna hong om ding hiam?
Tonu aw! Ahih kei leh sawltakte khanglai in mi khempeuh Rome
kumpipa biakna ah na lut leh leitung bupah bang biakna om ding
hiam?…Tua ahih manin, Tonu aw, na khutnuai mite amau kumpite biakna
tawh zawhthawh in hencip theih hilo hi. A hi zongin amaute thumang
dingin thu ki piathei bek hi,” a ci hi.

               Kumpi nu Mary in, “No, Laisiangtho na teikhiatna uh a tuam hi
a, RC thuhilhte in a tuam khat mah hi zel a, a kuazaw um in a kuazaw
mawh pia mawk ding ka hi hiam? a ci hi.

             Puahphapa in, “Note-in Pasian thubu-a thu om bang maan takin
um lel ding uh cin-a, thubu in a genloh thute tawh kua mah ki mawh
saklo ding hi uh teh. Pasian thubu kitel mah mah lela, mun khatkhat a
telhak pian mun a om ciangin, amah leh amah kitukalh ngeilo ahih manin,
Kha Siangtho in tua thu mah a mun dangah hong gentel ding hi. A ki
tel zolo mun, nusiat mawk cih bang zong om hetlo ding hi” a ci hi. –
Laing, “Works of John Knox”, Vol. 2, pp. 281, 284 (ed. 1895).

              A lau theilo puahphapa in kumpite mai-a a thu gente hi bang ahi
hi; Scotland in popete kiang pana a suahtak hel dongin thungenin do
uha, a vaihawmnate dua lo in a nawk pai suak hi.

              England ah gambup biakna dingin Protestant Thu-upna a
kikipsak ciangin bawlsiatna akhawlcip pah nai loh hangin a kiamsak
tham hi. Romete upna tampi a kipaihkhiat khit hangin biakpiakzia tampi
zangh lai veve hi. Pope tungnun’ penna kinial sam napi-in pawlpi lutang
dingin kumpi kikoih leuleu mawk hi. Pawlpi biak piakziate ah siangthoin
a gennopna Lungdamnathu tawh gamlapipi a kikaak pawl omlai veve
hi. Biakna suahtakna thubulphuh pen a tel a khawkin ki theician nailo
veve hi. (252) Gitlohmana upnapial ci-in kihtaak huai Romete
ngawhpahpahna pen beita sam hi. Ahih hangin mi khempeuh-in amau
lungsim khentelna bangin Pasian a biaktheih nading uh suahtakna nei
ahih lam Protestant ukpite in teltatak nailo veve uh hi. Tua ahih manin,
biakzia ding khempeuhah a kikipsaksa pawlpi bawltawm ngeina bangin
upna leh biakna kizui ding cih hi lai hi. Tua zawh kum zalom tampi
sung mah bawlsiatna, a uang zaw ahi a a neem zaw ahi zongin, ki thuak
suk lai veve hi.

              Kum zakhawk 17 sungin Pastor tampi takte amau dinmun panin
ki nawhkhia hi. Pawlpi in a piak biakkikhopna longal ah kah ding khaam
cip-in a manglote tampi-in gaam uha, thong khiatna, nawhkhiatnate a
zangh uh hi. Tua bang laka Pasian biakna maan nusia nuamlo-a kip
teeiteeite kongzing kawciak sung khawng, inn khum vum munsimtham
sung khawng, khua phat ciangin gamlak ah zankim zankhangh-in biakna
bawl-in ki kaihkhop a kul hi. Gammang thuksunga Pasian lamsa pianpih
biakinn ah a ki thehkeek bawl siatna thuak Topa mite ki khawm uha,
thungetna leh phatna tawh a ki aap uh hi. Amaute kikep zawh talai a
ciam uh hangin tampi mah in amau upna hangin bawlsiatna thuak uh hi.
Thong innte dimlet hi. Innkuan khat kimlai ki khen keek uh hi. Mi
tampi gam dangah kinawhkhia hi. Ahih hangin Paian in A mite om pih
ahih manin, bawlsiatna in amau teci pan’na daaisak zo tuanlo hi. Mi
tampi tuipi kantan-in America-ah ki nawhkhia a, tua gamah ki-ukna leh
Biakna suahtakna thukhun-bul hong phuh uh ciangin, tua thubul in a
gam minthan’na leh a galmuanna a suak hi.

                Tu in zong Sawltakte khang lai mah bangin bawlsiatna hangin
Lungdamnathu a ki zel zaw hi. Mi zualzang leh mi suuksiate dimna
leisung kawhawm thong kihhuai khat sung panin John Bunyan-in
vantung huih diikkhak ciangin, hih a kisia leitung pana van khuapi zuatna
lam dung tang thu (Vantung lam paina) a kici laibu a na gelhkhia hi.
Kum zanih vaal bang tua Bedford thonginn pana John Bunyan aw gingin
mite lungsimah thuphamawh tampi aguan sak hi. John Bunyan laibu,
“Vantung Lam Paina” (Pilgrim’s Progress) cih leh “Mawhnei Mangpipa
adinga kicing Hehpihna” (Grace Abounding to the Chief of Sinners)
cih bu-in mitampi takte nuntakna lampi ah a heii hi.

              Baxter, Flavel, Alleine, leh pilna nei a leek mahmah, Khristian
laka a kho mahmah thumu midangte-in misiangthote tunga kipia thumaan
upna adingin na a seem uh hi. Hi mite nasepnate leitung ukte-in a
hilopi-in ukcip nuam-a a paihkhiat nop uh hangin ki siacip sak zolo uh
hi. Flavel gelh “Nuntakna Tuinaak” leh “Hehpihna Omzia” cih (253)
Laibute in mi tultampi Khrist kiang zuat dan ahilh hi. Baxter gelh “A
kipuahpha Pastor” acih pen in Pasian nasepna-a a kipuahpha nuam
mitampi thupha pia a, “Mi siangthote tawntung maan’na” cih bu in zong
“Pasian mi adinga a om lai tawldamna” lamah mite a pai pih hi.

               Tua zawh kum 100 cin khit, khaa lam khuamial mahmah laitakin
Whitefield leh Wesleyte Pasian khuavaak puak dingin hong ki lang khia
leu leu uh hi. Kumpi phuhkipsa pawlpi’ ukcipna hangin lawkite tawk
khentel theih nawnloh ding zahin gambuppi biakna omzia akiamsuk hi.
Biakna omsathu bek siate in simnuam uha, tua a omsa thu-upna bek
thei uh hi. Mi thupi zaw diakte in lah biakna zahtak-nunziate nuih san
uha, motphuut biakna cih sak-in, a tua mite sang asaang zaw-in kiseh
uh ahih manin aki sathei lai deep uh hi. Thumaan phong dingin pawlpi
na thaneem mahmah ahih manin a niam zawte ta leu leu lah bang mah
theiloin a ki ek-nusiat cip lel hi.

              Upna hanga Diktan’na thulianpi ahi Luther thuhilhna pen muh
khak zonawnloh zah dingin Romete hilh gamtatpha tawh hotna zon’na
in khuhcip phial ta hi. Whitefield leh Wesleyte pen a kumpi’kipsak pawlpi
sunga member hi napi uhin Pasian deihna a zong takpi te hi uh a, gamtat
hoih leh biakpiakna Zehte tan’ zawh thu tawh a ki ngah thei ding upna
zong a ki hilh ngeisa ahi uh hi.

               Charles Wesley khat vei cina-in si dektak hi. Sih ding ki lamen
zaw-a muanmawh ahuai lai takin a kidot ciangin a dawn’na ah, “Ka
theih tawp-a Pasian na aseem nuam-a kinei mah hi sam hi veng in,” ci
mawk hi. A dong a lawmpa in tua dawn’ kikna lungkim zo tak lo ahihna
a lah ciangin Wesleyin, “Bang ci mawk in maw? Ka hanciamna tengin
lam etna ong guan zolo ding ahi hiam? Ka hanciamna teng mawk maiman
ding maw? Bang mah ka suantaak ding omlo pi,” ci kik hi. – Whitehead,
John, “Life of the Rev. Charles Wesley,” p. 102, (2nd Am. Ed.
1845. Pan-a ki la hi). Khuamial in pawlpi a khuhcip ciangin
mawhmaisakna, (254) Khrist vangliatna, leh gupna adinga singkhuam
tunga kikhai Honpa sisan bek mitsuanna pen mite lungsim panin a
heiikhiat sak hi.

              Biakna man ahih leh lungsim pan ki pana, Pasian thukham in
ngaihsutna leh kampau gamtat khempeuh zelin, lungsim sianthona guan
in, a pua-a ki lang khia nuntakna thak hong ding cih thute Wesley leh
alawmte in ong mukhia uh hi. Nakpi thungetna tawh pianpih lungsim
gitlohnate zawh ding hong hanciam uh hi. Pumpi deihna nial-in ki
niamkhiat takin nungta uh a, Pasian pahtaakna leh sianthona a ngah
theih nadingin thupha bawlnate phingcil in kician mahmah uh hi. Ahih
hangin amau ngimthu a ngahkei uh hi. Amau utna in, mawhna sakna
leh avangliatna pan amaute suaktasak zoloin zong a pengsak kei hi.
Erfurt-a Luther agimsak ngei lung himawhna nam mah ahi “Bang ci
bangin Pasian mai ah mite adik suak thei ding hiam?” (Job 9:2) cih in tu
in amaute abuai sak hi.

              Protestantte biakna tau pan akimutmit dektak Pasian thuman
meivak pen tanglai meisel kuang pan in Bohemia Christiante in ong
dekik ding ahi ta hi. Puahphatna khit in Bohemia-a Protestant upna
pen Romete in sikcip hi. Thumaan a nusia nuamlo pepeuh taimang kul
hi. Tua ataaite pawlkhat in Saxonyte lak beel uh a, tua lai-ah tanglai
upnathugil na kemcing uh hi. Tua pawlte suan leh khakte tung panin
Wesley leh a pawlte in amau khuavaak nangah sawn uh hi.

              John Wesley leh Charles Wesleyte a ki ordain khit uh ciangin
America ah thupuak dingin ki sawl hi. Tembaw tungah Moraviante
honkhat tawh a tuang khawm uh hi. Huih hualpi tawh ki talsikin sih
nading maitangah a om laitakin atheih ngeiloh vive ahi tua Germany
mite lah lung muangtakin om uh hi. John Wesley in lah Pasian kiangpan
khamuanna nei kisalo hi.

              Amah in, “A omzia uh sawt veipi ka en giaugiau zo hi. Ki
niamkhiatna tawh thaman sialloin mi dangte ading naseemsem mai uh
hi. Mikang (English)te hi leh tua bang sem hetlo ding (255) cih ka um
hi. Mite in lah lungdamna kammal takpi zong paulo uh hi. Amaute it
Honpa in amau ading thupha a tamzaw bawlsak sam nave ka cici hi.
Nisial in a lungneemna uh ki langsak uh a, thuakhak zong saselo uh hi.
Amaute ki phupaai-in ki sawngawp taleh zong phun seloin thokik in
pailel uh hi. Tu in lau uh a mite kihta uh ahih man un a tua ci migiit uh
ahi hiam ci-a dot nading hunhoih hong ngah hi. Biak kikhop bawla la
asak laitakun tuipi kihawt a, teembaw puankhai kikeek gawp-in teembaw
khuhcipa, a vaiteng uh ki pelhhi.Tuipi sunga tum ding tawh ki bangin
tui in hong tuum hi. A mikangte tengin siip sa-in dah uh hi. Germanyte
teng pen in damdam-in lasa hiaumawk uh hi. Tawm vei khit ciangin,
“Laulo nahi uh hiam?” ci in ka dot leh, “Lau lo e, Pasian muang lel hi
vehang” hong ci uh hi. “Na numei naupangte zong laulo uh maw?” ka
ci zel a, “Ka numei naupangte un zong sih ding kihta khollo uh ai ve”
dam takin hong ci kik hi. – Whitehead, “Life of the Rev. John Wesley,”
p. 10. (Am. Ed. 1845).

            Savannah atun’ uh ciangin Wesleyin Moraviante tawh tawmvei
a om khawmna ah Khristian hihna ah lungtu mah mah hi. Hin’na a nei
hetlo Church of Englandte bawlngei omsa khat zui-a biak ngitngetna
mawk tawh a tehkaak ciangin, “Baihlam leh zahtakkai in a biakna zia
peuh mahin bun lua a hih manin, akikal kum 1700 bang mangngilhin,
tuipuan khuipa Paul leh ngabengpa Peterte hun kaphawk hi. Bawltawm
ngeina omsa khat a zui-ngit-nget biakpiakna a om mahun-a kikhopnate
khat-ah kikhawm bangin ka ki ngaihsun hi. Amau biakpiaknate pen
Kha Siangtho leh vangliatna in a lam lahna bang lian ahi hi” ci in agelh
hi. –Ibid., pp. 11, 12.

              England hong ciahkik ciangin Wesley pen Moravian thuhilh
siakhat-ii hilh pilna tawh Laisiangtho upna a telzaw in hong thei hi. Amah
in ei hanciam tawmna tawh hotna zon’ ding piang theilo ahih na hong
telmat khiat ta a, “Leitung mawhna a pua khia Pasian Tuu no” muan ding
hi zaw cih hong mukhia hi. London-a Moraviante kikhopna khat ah (256)
Luther laigelh khat hong ki sim hi. Tua lai pen Pasian Kha Siangtho in
thu um mikhat sung ah na hong sep ciangin a kikhel dan telhilhna ahi hi.
Wesleyin ngai gige a, upna kip hong ngah hi. “Ka lungsim tuam pianzo
hel in ka thei hi. Hotkhiatna ngah nadingin Khrist bek, Khrist mah mah
bek ka muang hi. Tu in ka mawhnate amah’n puakhia a, mawhna leh
sihna panin hong honkhia takpita hi cih kei leh kei ka kitel cian ta hi” ci
hi. – Whitehead, “Life of John Wesley”, p. 52.

              Lunggim haksat thuak in, kum hi tanta, pumpi deihna nial in ki
niamkhiatna ki tha saan-na tawh Wesley in thatang hat ciamin Pasian
zong kha hi. Tu in a zon’ Topa a mu hi. Anngawlin thungen in, thuphate
bawlin, amah ki nunun’ in, tua a zon’ “sum tawh lei-a man kipia a hilo
letsong” pen a hong ngahkhia ta hi.

              Hih Khrist upna a kipkhit ciangin amah in Pasian thupha
piakkhong Lungdamnathu mun citengah kithei ciat leh deihin thehkhia
nuam hi. Amah in, “Leitung buppi pen nasep na maban in ka mu a, ka
omna peuhpeuh ah hotkhiatna thupha a zanuam khempeuh in a zak
nading uh ka nasep ahi ci in ka seh hi” ci hi. – Ibid., 74.

               Amah in khauh takin amah leh amah ki nialna nusia tuanlo hi.
Tuate suang hilo in a upna gah, a zung hi loin sianthona gah a gah ta ahi
zaw hi. Khrist hanga Pasian thupha pen Khristiante lametna bulpi hi a,
sawlman’na tawh tua thupha a ki lang khia ding ahi hi. Wesley nuntak
pen ama ngahkhiat thumaan hilhna in ki piakhin si sek hi. Khrist sisan
in a siansuahna upna tawh a san ciangin Dik hi cihna kingahin, Kha
Siangtho vaang tawh thaksuahna in Khrist etteh-a gamta mite gahnei in
a nungta sak ahi hi.

              Whitefield leh Wesleyte in amau nuntak puahnaah supna a thuak
lam uh phawk in a kikhelna uh tawh naseem dingin a kiging mi a suak
uh hi. Univeristy leh Pasian nasepna ah muhdahna, selnohna,
bawlsiatnate tuakin Khrist gaalkap hihna uh hangin (257) sikdona leh
thauk zawhna hong nei uh hi. Amau leh a thu a deih a lawmte uh pawl
khat pen a lawm Pasian umlo sangnaupangte in Methodistte ci -in a
simmawh uh hi. Tu in a hih leh England leh America-a pawlpi golpenkhat
min hong suakto ta hi.

                Church of England pawlpi sungah biak-zia khauh tak-a lente
ahih teei uh hangin tu in Topa in Ama thu sungah dinmun sangzaw khat
amaute alak hi. Khrist leh a ki khai-lum Pa thu hilh dingin Kha Siangtho
in a sawl, sangbelpa vangliatna in amaute nasep a panpih ciangin mi a
tullom in kikhel in pawlngah uh hi. Hih tuute Keivom gilo kiang panin
kepkul hi. Wesleyin pawltuam phuat ding ngimngeilo hi. Ahih hangin
a pawlte Methodist cih min zom-in a phut hi.

               A kipsa pawlpite in hih thuhilh siate nakpi in alangdo uh hi.
Ahih hangin pawlpi sung ki puahphatna dingin a piang khempeuh Pasian
in Ama pilna tawh len in a uk hi. A pualam panin puahphatna hong
kipan hi leh a kisapna muntak tungzolo mawk ding ahih manin,
pawlsunga puahpha nuam pawlpimi mah ahi siate tegel zangin Pasian
in na hong sep ciangin thu a luttheih nadingin kong na kihong a, hun
hoih a ngah thei kawikawi uh ahi hi. Lungsim ih mutna panin sia
pawlkhatte khanglo uh a, amau nasep na khawk tengah sia thanuam
pente hong suak uh hi. Ngeina luui tawn lela, a kheng-gawpsa pawlpi
teng ki thalawp-in hong nungta kik sak uh hi.

               Pawlpi khang tangthu sung dangte-a mah bangin Wesley hun
laitak-in zong mite in amau ngah Khasiangtho silpiak bang ciat zui in
na seem uh hi. Amaute upna mun khat bek ah a kilom hon pah khol loh
hangin Pasian Kha Siangtho sawlna bang ciat ahih manin ngimna mun
kikhat in, mi tampi Khrist kianga tun’ pih ding mah ngim bel in anei ciat
uh hi. Ngaihsutna kilamdan man in Whitefield leh Wesley kikhen dingin
hong kisa uh hi. A ahih hangin (258) Khrist kiang pana a ngah uh lung
neemna hangin a langtuak panin ki thuak in kilem kik zel uh hi. Mawhna
leh palsatna hong dawk zelzul a, mawhna bawlte kisiatna lam a ma
nawhnawh hunin kitot hun ding neimanlo uh hi. Laisiam mite huzaap
nei pipite mah in tua bang thuak nadingin a vangliatna neih teng a zangh
uh hi. Tua zawh hunkhat ciangin Pasian naseem tampite in elbawl uha,
a siangtho upna maan leh a hilhte adingin a biakinnte uh na phallo uh hi.
A pulpit uh a na phalloh man un khuamial, haina, leh mawhna hong
thahat hi. Pasian in John Wesley sihna ding panin a lamdangin huukhia
zel a, tam veipi a kipelh sak hi. Patau lunghaam mihonpi in Wesley
uumcih in suahtak nading lampi a om nawn loh laitak in vantung mi
khat a kiangah hong ding vata, mihonpite thakhat in thalpuuk uh hi.
Tua kal in Pasian nasempa na paikhia in a suak ta hi.

              Migilo honlak pana a suahtaakna khat Wesleyin a genna ah,
“Khuapi lam manawh-a pai mual pang lamnaalna ah hong sawnpaai
nuam uh hi. Khat vei lei-ah tuukkhin peuh leh thawhkik haksa ding hi
hong ci uh hi. Ahih hangin amaute khut pan ka suaktaak siang dong ka
puuk genloh zong ka taal beek kei hi…. Hong kaipaai nuam in khut
tampi in ka puan tung leh ka puanngawng ah hong let uh hangin hong
leencip zo kei uh hi. Khat in ka puantungsilh ipsiin alen in a kimciang
bek a kikeek sak hi…. Ka deek khatvei satkha leh a manpah ding ngimnain
ka nunglam panin mi khuaval thahat khat in tehno hiang khat tawh
tamveipi hong sat hi. Kei lah ka ziat kavei ka kiintheihetloh hangin a
hong sat khempeuh-in ka paam vive satkha uh hi. Bangci om ka hiam
zong ka thei kei hi….A dang khat in mihon lak nawkin hong bawh a,
hong tuum dingin a khut a viik leh a khut a viikkhia khat na om a, ka
lutang nawl kha-in, “A sam neel mah si!” ci zaw lai hi….A masa pen te
bang khua sung buppi-a gilo makai pente hi uh a, mihon buaina
khempeuh-a makaite ahi uh hi. Khatpa bang mihon sutuah a makai min
nei den khat a hi hi….

              (259) “Ama deihna sep nadingin Pasian in bang zah takin hong
huu hiam? Tua ma kum 2 lai-in zong leiseek tangkhat-in ka liangko
hong kha ngei hi. Tua zawh kumkhat sawt ciangin zong suangtum
khatin ka mit kikal hong kha hi. Nung kha-in zong khatvei suang tawh
deen ka thuak a, tu nitak khuasung kong lutma un khat vei, ka pusuah
kikkhit in khat vei, agawm in nih vei deen’na ka thuak hi. Ahih hangin
bang mah thamlo hi. Mi khat in a tha tang neih khempeuh tawh ka
awm-puak hong tuum a, a dang khat in ka muk hong tuum hi. Tha
khatin sisan hong luang saam napi tua hong tupnate uh buh tu-a sat
bang lel in na ka sa peuh mah kei hi” ci hi. – Wesley’s Works, Vol. 3, pp.
297, 298 (ed. 1831).

                Tua hun lai-a Methodist siate leh pawlpimi khempeuh in nuih
satna, bawlsiatna a thuak uh hi. Pawlpi mite leh thulang genna tawh a
ki satsuah gawp a biakna-olmawhlo pawl khatte in bawlsia uh hi.
Thukhenna zumte ah heek uh a, ahih hangin amin pua bek zumte in
thumaan in thu a khen ngeikei uh hi. Amau ahu ding thuman a omlo
bang zel ahih manin, a bawlsiate khutlum thuak tawntung uh hi. Inn
lakah migilo honte hong vaak in inn sung van zatte susia uh a, van it
tatate balzan-in innkuan numei pasal naupangte nawkgawp uh hi. Khat
veivei lai suanguha, Methodistte innte lokgawp ding, kongvangneute
susia ding, a ut a om leh tua hun tua munah kituah ding ci-in a tangko
zawzen uh hi. Tua bangin mihing leh Pasian thukham a ki langtanga
susiate daalloh, khohloh, taailoh in ki awi-aam hithiat hi. Siatna pana
siantho nading lam laka, sianthona lamah mawhneite kalsuan dan ding
a hilhte pen a khialh bangin bawlsiat a thuak sak zawsop uh hi.

              John Wesleyin amah leh a lawmte a ki mawhsaknate ah: “Kim
khat in hih mite upna lampial, thukhial, a kiza ngei nailo thuthak hilh uh
a mite a lawpsak Quakerte vai, a motphuutte vai, popevai, hong ci uh
hi. Tua banga ki neih tawmnateng kizunglot a, upna meengte khempeuh
ei pawlpi mah in a khiatna i bawl bangbang Laisiangthothu vive mah hi
cih a tel a khawkin a kilakkhia hi. Tua a hih manin khialtheilo, lampial
(260) theilo hi. Laisiangthothu om bangbang ahi hi. Mi dang pawlkhatte
leuleu in, ‘Amau upna pen khauh lua hi. Vantung lampi pen kawciik
sak lua zenzen uh hi’ hong ci uh hi. Tua pen a kinial ciilna bulpi ahi hi.
Thumaan pen tua bang a kici zelden mah ahi hi. Tua bang ki cih nopna
a muntul-in om lai ding hi. Amau in Topa leh A sawltakte bawlna
sangin khauh zaw a hi hiam? Laisiangthothu a theihbaih pawlkhat enpak
leng: ‘Na Topa Pasian na lungsim khempeuh, na khaa khempeuh, na
thahatna khempeuh tawh it in.’ ‘Mite in kam ginalo a pau khempeuhte
uh thukhenna mai-ah ki pulaak ding hi,’ ‘Na neekna, na dawnna, na
hihna van nuai ah Pasian minthan nading bek ngaihsun in sem un.’

                “Amau in hih athu omte sangin akhauh sak zawk uh leh kawk
mah ding ahi hi. Ahih hangin na lungsim sungun a khauh zawkloh
lam na thei uh hi. Tua ahih leh Pasian kammal lah susia loin malnokhat
zong a khauhlo zaw in a bawlthei kua om ding hiam? A thumaan a
omsa lumlet-in khelsak thawthop gawp napi Pasian thu akemcing midik
ka hi aci ngam ding kua om hiam? Tua bang a om kei ding hi. Pasian
thu khiaptheih, neem zawksaktheih na ding in kua mah in thuneilo
ahih manin a om bangbangin mite mai ah, ‘Na deihna uh leh lim nasak
bangbang uh zui-in Laisiangtho pen ka khiamsuk theikei uh hi. Tua
tawh ki lem dingin kahto un. Tua ahih kei leh na kisiacip suak lel ding
uh hi.’ Mite gen ‘citlohna’ a cih pen uh hih thu ahi hi. Amaute in
gilkialte an vaak loin, tang guak a omte puansilh guan lo uh ahih man
in ‘cingh lo’ aci uh ahi hiam? Athu bul in tua bang ahi kei hi. Amau
cih bang longal in hotna ngah thei ding lampi omlo in um uh ahih
manin hehpihna neilo, a cinghlo bang uh hi.” – Wesley’s Work, Vol. 3,
pp. 152, 153.

               Englang gamah Wesley hun ma-in thukham omlo cih
(antinomianism) thu hilhna hangin khalamah kiamsuk in niam mahmah
ahihna ki mu hi. Khrist in thukham phiat khin a Khristiante in tan’ kenkon
ding bang mah omlo hi; thu-um mi in, “gamtatpha” panin topeng hi ci
in mitampi in hilh uh hi. Pawlkhatte leuleu in, Thukham pen a kip den
hi ci napi uh in siate in pawlpi mite tua thu a hilh ding uh kullo hi,
amaute pen Pasian in hotkhiat (261) dinga a teelsa hi uh a, “ut thu
hilo, a ki dek zolo dingin Pasian thupha in nuntak hoih lamah makaih
ding hi” ci uh hi. A tawntung siatna khuk zuante in ahih leh “Pasian
thukham zui zo dingin vaang neilo uh hi” ci uh hi.

              A dang pawlkhat in, “Teelsate pen thupha panin kiakik thei peuh
mahlo-a, Pasian deih sakna taan zo nawn mahmah lo hi” ci uh hi.
“Gamtatsia a tat khakte uh zong mawhna hi tak lo-a, Pasian thukham
palsatna zong ki ci lo ahih manin, ki sik kik leh ki pulaak zong kul lo hi”
ci uh hi. – McClintock and Strong’s Cyclopaedea, art. Antinomians
(ed. 1871). Tua ahih manin a teelsa mite khat in “a suuk sia penpen
tatsiatna a hi-a, leitung buppi in Pasian thukham palsatna-a seh a na sia
penpen ahi zongin, Pasian muhna ah mawhna hi nawn lo hi. Bang hang
hiam cih leh, teelsa mite in Pasian adahsak gamtat leh thukham’ phalloh
nate a gamta thei nawnlo, mi siangtho vi-ve hi ta uh hi,” ci uh hi.

              Hih upna lamdangte pen a nung cianga laithei theology siam a
kicite hilhnate bang mah ahi hi. A ki kheltheilo Pasian thukham pen
thumaan din mun cih bangin om thei nawnlo-a, mihing khat lungsim
puak pen a nungzui ciat in din mun a a koihna bang bek asuak mawk hi.
Tua in dinmunte pen ki khel khel ding cihna a suak hi. Tua bang lungsim
puak pen mawhnei omlo vantung pan nangawn-a Pasian thukham a
palsatna masa pa’ thumuapna pan apiang upna a hi hi.

              Mihing nuntak gamtatzia sia leh pha ding pen Sian in laitansa-a
a neih khitsa ahi hi, cih upna hangin mitampi in Pasian thukham nial uh
hi. Wesleyin thukham langpan(antinmian) siate’ hilh khialnate nial in,
Laisiangtho tawh ki lehbulh hi, ci in a lak hi. “Pasian thupha mi
khempeuhte mai-ah hong kilak hi.” “Hih in eite Honpa Pasian muhna
ah hoih-in a saan tham hi; Amah in mi khempeuh hotkhiat a hih ding
nadingin thumaan a theih ding uh a deih hi. Bang hang hiam cih leh
Pasian khatbek oma, tua Pasian leh mite kikal ah palai Jesu Khrist bekin
mi khempeuh ading (262) hotna hong pia pa khat bek, a om hi,” ci hi.
Titu 2:11; 2Tim. 2:3-6. Pasian Kha Siangtho in a khawn khonga hong
kipia hi a, mi khempeuh in na saang-in hotna ngah le uh deihna a hi hi.
Tua bangin Khrist, “Tua khuavakna in leitunga piang mi khempeuh a
vaak sak hi.” Johan 1:9. Mite in gupna a taan theihna pen hong ki pia
nuntakna a nial hang uh ahi hi.

                 Khrist’ a sih ciangin zehtan thukham leh Thukhampi Sawmte
bei khawm hi, cih thu Wesley in a dawn’ kikna ah: “Kamsangte in a gen
phat kik-kik Thukhampi sawm a phateng pen Amah in paikhialo hi. A
hong paina pen tua susia ding zong hilo hi. Hih thukham a ki susia ngei
ding hiloa, ‘vantungah kip takin a om den teci ding ahi hi.’… ‘suang
peek tungah agelh loh hangin, leitung a om phetin hih thu a om pah hi
a,’ mihingte lungtang tunga ki gelh ahi hi. Piangsakpa khut pana i
pusuah lim phet in a ki nei pah thukhun zong ahi hi. Tua baan ah Pasian
khutme in khatvei hong gelhsak a, mawhna in mualsak tham ahi ta zongin
i lungsim sungah sia-leh-pha i theih laiteng kiphiat siang theilo hi. Hih
thukham pen mi nam khempeuhte lakah omden dinga, khang khempeuh
leh hun khen tuam in, mun teel tuam neilo hi. Pasian in Pasian a hih lai
teng, leh mihing in mihing ahih lai tengin, amaute kikal kizopna ah ki
khelthei ngeilo ding ahi hi.

              “Keimah in a susia dinga hong pai ka hi kei hi. A taang tun’ ding
a hong pai ka hi hi.’ acih ciangin, dot dot kul loin mite hei gawp-gawp
theih loh ding in a tawntung (a nung a mai huam tuak hi) a kipding
ahihna, a ki telmuh ak ding a hong pai ahi hi. Thukham a hi bang leh a
hi zah ciang laktel in, asaan zia le a zaizia thamlo in, a meeng nonote
nangawn a vekpi in siangtho in khatawh kipawl (263) ahihna lakdinga
hong pai ahi hi.’” – Wesley’s Works, Sermon 25.

              Wesley in thukham leh Lungdamnathu a ki thuhual takpi ahihna
a gen hi. “Tua hi a, thukham leh Lungdamnathu pen kizom uh a, pumkhat
hi, ci-in i muh ding kisam hi. Thukham in Lungdamnathu ih muhna
ding lampi hong kawkkhiatsak khit ciangin Lungdamnathu in eite hong
kaai a thukham deihna lel sanga a hoihzawlai dingin hong zui sak hi. Et
paak theih ding ah, Thukham in Pasian leh i mihing pihte it dingin
lungneem ding, ki niamkhiat ding, siangtho dingin hong ngen hi. Eitie
in tua teng hih dingin kicing zo i kisa kei hi. Hi mah hi. ‘Mihing tha
tawh ki hih zo lo hi.’ Ahih hangin Pasian in hong khap ki itna hong pia
ding a, tua in eite hong ki niamkhiat sak in hong lung neem sak dinga,
hong siangtho sak ding hi. Tua thu i up leh Gospel in tua upna bangin
hong sem ding a, Khrist neih Gospel i upna hangin thukham-ii dikna i
sung ah hong tung ding hi….

              “Thukham gensia in, neupen a hia, a lian pen ahi zongin palsat
nadingun mite a hilhte, thukham khempeuh a tawlsaan hia, Khrist um
leh zahtaak bang kineih in thukham phiat ding cihse pen thu piang
khempeuh laka a lamdang pen leh a diipkuat huai penpen thu ahi hi.Tua
bang ahihte pen Khris lungdamna thu-ii gaal lianbelte ahi uh hi. Ama
thuphiat sak in Ama vangliatna pahtawi ding cihse pen bel a lam dang
mah mah thu ahi mah ve maw! Judas in, ‘Dam maw Topa? ci in a
Topa nam in aleh heek’ bang a hi hi. Judas kiang ah acih mah bangin
tua bang mi khempeuhte kiangah, ‘Mihing Tapa napna tawh leh heek
se na hi hiam?’ ci ngel mah lo ding a hia! Ama sisan thugen a, a
Kumpi lukhu lakkhiat sak-in a Lungdamnathu mainawt nading ci-a a
thukhamte phiat sak cihse zen pen napna tawh Topa a leh heekna nam
mah hilo hiam! Upna thu hilh ci vet na pi a thu mang nuam lo cih zel
mawk pen leh Khrist thu hilh a Pasian thukham khat phiatsak, paampaih
sak, thaneem sak cih te a ki bang linlian ahi hi. Tua bang ahihte kua
mah Pasian’ mawhsakna thuak loin peng thei peuh mahlo ding uh hi.”
Wesley in aci hi– Ibid.

               “Lungdamnathu hilhna in thukham bei sak hi,” a ci mite kiangah
Wesley in, “Tua pen i nial pah lian hi. Tua in thukham kipatna mong pen
mah, mite mawh a phawk sakna (264) pen, a photkhiatna tawh ki
lehbulh pah hi,” ci hi. Sawltak Paul in, “thukham tawh mawhna kithei
thei hi” ci hi. Tua hi a, “mikhat in a mawhna tel theih kei leh Khrist
sisan in a sawp siang ding kisam a hihna ki phawk thei lo ding ahi to leu
leu hi….’A ci dam kimlai te ading siavuan kisam lo a, cinate ading bekin
a ki sam hi,’ Topa in ci hi. A ci dam kim lai, ahih kei leh ci dam a kisa
kim lai siavuan sap sak ding hai vai lel hi. Amah in cina ahih ki phawk
masa dinga, tua cingin nahuhna lungdam phing ding hi. Tua mah bangin
a lungsim ah kisapna nei lo, lungsim zaangawp nailote kiangah Khrist
va puak mawk ding pen selphona bang hi lel ding hi” ci hi. – Wesley’s
Works, Sermon 35.

             Tua hi-a, Wesley in Lungdamnathu ahilhna ah a Topa mah bang
in “thukham gol sakin, a thupina lakkhia” hi. Pasian piak nasep
muanhuai takin seem a, a thaman ding lam en in angak hi. Kum 80 val
bang anuntak sungin, kum sawmnga taang bang khualzinna-in zangha,
thumaan saanga ama kiangah kiciamna teci hong pang mi tulza-nga
val bang a pha hi. Ama nasepna hanga hong kipuahpha, siatna tawh
kipelhin a saang zaw-a hong nungta mi bang zah pha hiam cih pen
Pasian gam a hotkhiat miteng ki kai-khawm kik-a innkuan khat-a i
om ni ma teng a kithei kim zolo ding ahi hi. Ama nuntakna in Khristian
khempeuh adingin man a ki seh zolo etteh hoih nuntak ahi hi. Upna
leh ki niam khiatna, gimlo tawllo a tha nuam taka sepna, kipiak zawhna,
leh Khrist tunga naseempa ki aap zawhnate in tu hun-a pawlpite lak
zongah ki mu kik ta hen!

No comments:

Post a Comment