Thursday, October 20, 2011

15. French Tualgal leh Laisiangtho.

                  15.French Tualgal leh Laisiangtho
(265)
              EUROPE gamte khempeuhah mite-in Laisiangtho akipom nadingin
kum zalom 16 lai-a Puahphatna-in na kun kawikawi hi. Gam
pawlkhatte-in vantung kamtai hi ci-in lungdam takin na saang uh hi.
Gam pawlkhatte papacy vangliatna-in nadal ahih manin, Laisiangtho
khuavaak leh a thuphate nilkhia khin dektak uh hi. Gam khatah khuavaak
alut hangin khuamialin na deihlo ahih manin a saang kei uh hi. Kum
zalom tampi sungmah thumaan leh thukhial a tungnungzaw ding kituh
in buai niloh uh hi. A tawpna-ah thusia in zoa, vantung thumaan ki
paaikhia hi. “Hih thu pen leitungah khuavaak hong tunga, mite-in
khuavaak sangin khuamial a deih zaw hi,” a cih mawhsakna a tangtunna
ahi hi. Johan 3:19. Tua vantung Hehpihna thupha a neuseh minamte
kiang panin Pasian thupha kiheemkhia ahih manin, gitlohna thusia a
khan’cin dongin ki koihkhong ta hi. Leitung buppi in tua khuavaak
nialna thaman a gahte amu toto uh hi.

                 Laisiangtho deihlo-a, gal-a dona hun France gamah kum zatampi
sung asawt hi. A tawpna-ah tualgal a pian’lawh hi. Romete-in
Laisiangtho a sukkhiatna uh hanga tua buaina hong kipan ahi hi. Pope
thuneihna leh ngimna tawh akisem khempeuh lakah leitung buppi muh
dingin a nasia pen zong ahi hi. Kumtulval sung Rome pawlpite thuhilhna
in angimsan uh a ki lahkhiatna zong ahi hi.

                Pope tungnun’pen hunsunga Laisiangtho suhkhia-a a humcipnauh
kamsang mangmupa-in na genkhol khin zo hi. Akisel Mawhna mipa
nasepna hanga piang ding a cih pen France-in athuakpha deuh hong
suak hi. (266) Topa vantungmi-in, “Amau in khuapi siangtho zong kha
42 sikgawp ding uh hi. Ka teci nihte zong thu ka pia dinga, amaute in
khautang puan silh in ni 1260 dongin kamsangte bangin thu a hilh ding
uh hi….Amaute in a teci pan’na a zawh khit uh ciangin kuam thukpi
sungpan hong kahto sahang in amaute do-in zo-in a that ding hi. Amau
luang te zong aTopa uh a singlamteh tung ah asihna khuapi ahi, khaa
lam thu-in Sodom leh Iziptcih khiatna nei khuapi sungah a om lampi
tungah a om uh a, … Leitunga om mite in zong tua kamsang nihte in a
bawlsia ngei ahih manin, tua a luange hangin lungdamin khat leh khat
nuamna nate a ki pia ding uh hi. Ni thum leh a lang khit a cin khit
ciangin tua mite sungah Pasian kiang pan a nungta sak Kha lutin amaute
in a thawh uh, adin’ uh ciangin a en mite khempeuh a lau mah mah ding
uh hi.” – Mangmuhna 11:2-11.

               Hi a hun a genna ah kha 42 leh ni 1260 pen a hun a kibang ahi hi.
Khrist pawlpi-in Romete’ bawlsiatna athuak ding hunteng ahi hi. Kum
1260 sung pope tungnun’vangliat pen hun hia, AD 538 pan ki pan in
1798 kum-in a bei ding ahi hi. Tua khit-in France galkapte Rome-ah
lut uha, pope man-in thongah akhia uha, pope thong sung ah asi hi. A
sawtloin pope dangkhat aki teelkik hangin aneih ngei-uh kumpi
thuneihna a neikik nawn kei hi.

                Pasian -in A mite hehpih a, athuak siatluatna uh tomsak ahih
manin bawlsiatna pen kum 1260 sung a bit in ki zomsuak samlo hi..
Pawlpi’ thuak ding tua “gimna lianpi” Honpa in a gen kholhna ah, “Tua
nite akitom sak kei leh kuamah suakta zo lo ding hi. (267) Ahih hangin
a teelsa adingin a ki tom sak ding hi” ci hi. Matt. 24:22. Puahphatna
thu hangin 1798 ma-in bawlsiatna pen vengta hi.

               Teci nihte tawh kisai-in kamsangpa gen zomna-ah, “Tua mite in
Topa mai-ah a om oliv kung nih, meivak koihna nih a hi uh hi.” (Mang.
11:4). Laphuakpa in, “Na thu in kei, lam hong lak ding meivak hi a, ka
paina lampi-ah khuavak ahi hi.” (Late 119: 105) ci hi. Teci nihte pen
Laisiangtho a Lui leh a Thak bu nihte a genna lim ahi hi. A nih mah un
tawntung Pasian thukham thupina teci leh tatkhiatna ding geelna thu ah
teci pang tuaktuak uh ahi hi. Laisiangtho Lui-a gangawh kithoihna
limte-in Honpa hong om zia ding a kawk khol ahi hi. Laisiangtho Thak
sunga Lungdamnathu leh Laikhakte-in Laisiangtholui sunga hong pai
ding kamciam ahi Honpa pen Jesu a hihna leh hilhkhol limteng in amah
kawk in ataktak pen hong tung ta ahihna a gen leuleu hi.

              “Khautang puan silhin ni 1260 dongin kamsang bangin thu ahilh
ding uh hi.” Papal vangliatna in thumaan kammalte selcipin, zuau-thei
tecite zangin lang pan’sak ahih manin, hihhunin Pasian’ teci nih te ahi,
Laisiangtho pen a maimialmah mah hi. Biakna lam leh leitung lam
uliante-in Laisiangtho mawhsakin a hilo lamlam heisak in mihing leh
dawi kikopin mite lungsim Laisiangtho thuman pan a heikhiat theih zah
un hei uh hi. Tua thumaan a gen ngamkhat om lehheekin sabet-in beng
uh hi. Gawtbawl in khuamial thong inn sungah khum uha, upna hangin
a that uh hi. Amaute in mual le guam lak kawhawm sung khawng
beelin a buk-sim laitak nangawn un thumaan teci a pangg te thang-ippi
silh in kamsang bangin thugen hi. Tua manin hih kum 1260 sung pen
tua banga teci a pan’ uh kul hi. Tua khua mial mahmah hun nangawn in
zong Pasian kammal thumaan a deih, tha nuam hanciama azong mi om
veve sam hi. Tua hun sung teng mah in thumaan a dawksak theih
nadingun amaute tungah vangliatna, pilna, leh thuneihna a kisam bang
a kipia hi.

                “Mi khat peuh mah in amaute tungah gimna abawl nop leh,
amaute kamsung uh pan mei pusuakin a galte a kangtum thei hi. Mi
khat peuh in tua bang gimna aabawl nop leh, tua bangin thahna athuak
ding hi” Mang. 11:5 (268). Mihing in Pasian kammal nuainetin nin sak
theilo hi. Mangmuhna a thu khupna-ah tua bang ahihte ading luahuaina
a gen hi. “Hih laibu sunga hilhkholhna thu te a za mi khempeuh kiangah
teci ka pan’na in, kuami kua mi hi ta leh, hih laite behlap in aguan leh,
hih laibu sungah a kigelh gimnate tua mi tungah Pasian in akoih thuah
ding hi. …a paih khiat leh zong laibu sungah a kigelh nuntakna kung
leh Khuapi Siangtho pan tua mi ngah ding khempeuh Pasian in a
lakkhiatsak ding hi.” Mang. 22:18,19.

              Pasian lahkhiat thute leh a sawl thute mite-in a kheksak loh
nadingin ki kep nadingin tua bangin thu apia hi. Tua thupiak mawhsakna
pen Pasian thukham zaang khaai ngaihsut dinga mite a makaih khempeuh
tungah zong atu hi. Pasian thukham i zui-a i zui kei zongin thupilo hi,
a ci mi peuh mah tungah hih a lauhuai thu atung ding ahi hi. Pasian
hilhna sanga ama lungsim puak a thupisakzawte, a deih banga
Laisiangtho khiatna a kaaite, leh leitung lam a ngate-in tua a gamtatnate
uh hangin thaman thuak ding uha, tua in amau zontawn thaman ahi hi.
A ki gelh thu ahi Pasian kammal leh a thukham in mi khempeuh gamtatna
sittelin tawikhai dinga, alek zolo leh acinglo peuh mah anolh ding hi.

            “Amaute in teci panna azawh khit uh ciangin,”cih tawh kisai in,
thangip-pi puan silh teci nihte in a teci pan’ ding hun uh pen 1798 kum
in beita hi. A simtham-a a sepna uh a zawhkuan-uh ciangin “kuam
thukpi sungpan hong kahto sahangin” amaute gal-in hong sim ding a hi
hi. Satan in papalte zanghin, Europe gam tampi-ah leitung ukna leh
pawlpi-ukna ana a len kop hi. Tu-in Satan vangliatna thak tua bangin
hong ki lang hi. (269) Laisiangtho a zahtaak luazaw-in ki gen uha, kuama
sim theihloh ding kam tawh koih in, mipite kiang pan aki gamla theitheia
selcip ding pen Romete ngiimna policy bulpi ahi hi. Tua bang hun
sungin tecite in “thangip-pi puan silh in” kamsang bang in thu ahilh uh
hi. A hi zongin kuam thukpi sungpan pan hong pusuak a vanglian sapi
khat in Pasian thu Laisiangtho pen gal in do ding hi ci hi.

              “A khuapi” kongzingah teci-te kithatin a luang uh a kisialna
mun pen “khalam Izipt” a kici hi. Laisiangtho tangthu sunga minam a
gente khempeuh lakah Izipt kumpi sangin vantung’ thuneihna a
nialngam zaw kumpi dang omngeilo hi. Mosesin Topa min tawh thu
hong gen ciangin Pharaoh in, “Ama aw ngai in Israel ka paisak ding in
Topa in kua ahi hiam? Topa ka thei kei hi, tua thamlo-in Israelte ka
pai sak kei ding hi,” ci hi. Paikhiatna 5:2. Tua in a nungta Pasian
niala, up lohna leh demna lungtang a dawk sak Egypt banga hong pau
lawki minam khat peuhte lim cing ahi hi. Tua “khuapi” pen “khaa lam
thu ah” Sodom tawh zong gen teh hi. Sodom khua in Pasian thukham
palsat-a a nitna uh pen khuavalna a hi hi. Hih Laisiangtho sunga
mawhna bawl gam a gen pen in zong hih thuah paangtat penpen ding
uh cihna zong ahi hi.

                  Kamsangpa kammal mah bangin 1798 ma deuh-in Satan
phuatkhiat, Laisiangtho bu gal-a a bawlna gamtatsia hong laang takpi
hi. Tua gamah Pasian teci nihte daaicip leh Pharoah Lawki ngeina leh
Sodomte paangtatna hong khang kik ding ahi hi.

              Tua hilhkholhna bang lianin France gamah atung hi. 1793 kum
tualgal lai-in, “Europe gam mipil misiam, mi nam thupi pen khat a ukte
in ki khoppi khat bawl uh hi. Mite pomsa thumaan upna leh Pasian
biakna nialhuan nading thukimna khat, leitungin a zak cilna dingin, ong
nei uh hi.” (270) Sir Walter Scott “Life of Napoleon Buonaparte,”
Vol, 1, ch. 17 (ed. 1854). Van leh lei bup aneipa’thu nialin, do nadingin
a khut a zanghngam gamkhat aki ciamteh gam pen France gam ahi hi.
England, Germany, Spain cihte leh munkhempeuh ah Pasian gensia ngei
leh Lawki upna pom gam tampi mah om ciat uh hi. A hih hangin France
pen leitung tangthu-ah a ki langkhia vilvela Pasian omlo cihna
gamthukhun bawl nading ki khoppina nei a tua banga pulaak khia gam
France bek a om hi. A khuapi sung mitam penpenna mun citengah
numei-pasal lungdam in Pasian omlo cih thu la-in sa in a laam uh hi.

              France gam in Sodomte omzia teng a zilkik pha mahmah hi.
Tua tualgal hun sungin zulhtatna, leh kihhuai gamtatnate pen Sodom
khuapi kisiat lawh gamtatna ciang mah a tung hi. Tangthu gelhte
ciaptehna-ah, hilhkholhna sunga kigen bang lian mah in Francete huukna
lanna leh Pasian aneih lohzia uh a nasiat gen mahmah uh hi. “Tua thu in
biakna nakpi in a susia hi. A siangtho kiteenna kiam suk a, nupa leh kipi
kiteenna vai ah gam ukte vaihawm sak hong suak-in, ut hun in kitengin
ut hun mah in kikhenthei dongin ong zulhtat ta uh hi. Dawite-in innkuan
sung nuntak zahtaak kaaina, a nopciitna, leh a muanhuaina om zaangzah
suksiat a sawmna uh ah, a kipuahkik thei nawnlo ding leh asuuksia pen
kheltatna ahi kipi kiteen na a siatsakna uh kaan a suuksiazaw adang om
thei nawnlo ding hi….Kam khelkhel zangh thei-a min thang, pawi-lahsiam
nu Sophie Arnoult in kumpite thu-a ki teen’ sakna pen “zualzananlim
neekkhawm pawi hi’ ci hi. – Scott, Vol. 1, ch. 17.

                (271) “A Topa uh singlamteh tunga asihna khuapi ahi” Hih
hilhkholhna kammal pen France mah ah a taang tung hi. Hih gam sangin
Khrist alangdozaw gamdang omlo hi. Hih gam zah-a gilo leh kheltat,
thumaan langdo gamdang omlo hi. Lungdamanathu a um mite a bawlsia
in, Khrist’ nungzuite tunga a tatsiatna-uh tawh France-in singlamteh ah
Topa a khailum uh a suak hi.

              Kumza khit kumza akizom in, mi siangthote sisan ki luangsak
den keei hi. Waldenseste-in “Pasian thumaan ading leh Khrist Jesu
tecipan’na adingin” Piedmont mual dungte-ah a nuntakna-uh a paih
laitak un France gamah a sanggamte uh ahi Albigenseste in tua bang
bawlsiatna mah natuak uh hi. Puahphatna a laan’lai-in tua thu-umte a
lipkhap huai gawtbawlna tawh that den uh hi. Kumpite, Ukpite, Tonu
a hite, leh a kisathei a gal-haang miliante in a ki that Jesu mite’ gentheihna
teng muhnop et-in en uh hi. Gaal-haang Huguenotte in a siangtho bel
leh athupi bel thuman ading gaalnanna in asisan uh na bua uh hi.
Protestantte pen gam mi a kismlo bangin seh uh a, athatzo pepeuh tua
zah pia ding cih sehna khat nei uha, amaute’ lutang la nuam-in gamsa
bet bangin a beng uh hi.

              “Sehnel gamkeu sunga pawlpi” a kici 1800 huam-a France
gamsunga om athamlai nidang Khristian suan le khakte-in khanglam
gam muallak ah bu in a pate upna baan zom thei uh hi. Zankim laitakin
mual pang munsia lakte ah gaal-haangte hong pai-in tuate kaai mang
ving veng uh a, a khantawn un innsung sila-in a khawi uh hi. A
siangthopen, a na vaakpen, France gam mipilpente sikkhau khih in a
lipkhap huai gawt bawlna tawh mi suamte leh gutate mah bangin a bawl
uh hi. A dopbawl zaw diakte uh kaptuuk zel uh hi. Gaalhiam neilo, cih
nading thei loin khuk din’in thungen lel uh hi.

               Khanghaam puteek piteek, belh ding neilo nupite leh mawhneilo
naupang tampi a ki khopna munte uhah a sisa-in ki nusia hi. Mualsang
tung khawng, a kikhop ngeina mun uh gam mang tulak (272) lak
khawngah vaak le’ng, kalli suan sim-in, muhngam huailo zah in “lopa
tung khawngah misi luang ki phahpheei zelzul a, singkung tung
khawngah misiluang ki khai geei-gaai kawi-kawi hi.” – Wylie, b. 22,
ch. 7. Namsau, hei, leh meiselte’ suksiatna hangin a gambup un
“khuamial gam simtham a suak hi.” “Hih gitloh gamtatnate pen in
Khuamial Hun (Dark Ages) sungate hilo in khuavaak hun akici Louis a
14na pa khang khawnga gamtatnate ahi hi. Nate thei in pilna khangtota
a, lai kisiamta hi. Zum lam leh khuapi lam naseemte zong laithei thugen
siamte vi-ve uh hina pi lungduaina migiitna thuphate a khansangsik in
aki sumit zaw hi.– Ibid.

               Tua kum zalom huam sunga tatsiatna zosiah-a a sia huai penpen
le dipkuathuai pen St. Bartholomew-a Mihon Suamlupna ahi hi.
Leitungin a cikziathuai kithahna a seh kikkik uh ciangin tua thu phawk
pen in ki nei zel hi. Rome siampite leh thukhen phungzite ngetna zui-in
France kumpipa thupiakna tawh ki seem ahi hi. Zankim ihsip laitakin
misuam nading daak ong ging hi. Protestantte a innciat uh ah
kumpihulum beelin lung muang tak a ihmu hithiat kimlai, theih kholhloh
in ki kaaikhia hi. Paulap bang mah omlopi-in ki ban thah ngelh ngelh hi.

              Izipt gama saltang Amite mitmuhloh in Khrist in a makaih bang
mah in, tua mihon suamlupna sungah Satan in aki mulo in amite a makaih
hi. Khuapi bek ah tawp lo-in, Kumpi thupiakna tawh Protestantte omna
gamsung khua khempeuh ah zong kithat ziazua kawikawi hi. Numei
pasal, piteek puteek, naupang meelmawl, zahtaak leh siit cih neiloin
that uh hi. Milian mineu, a moi ahaam, nupi leh nungak, a vekpi-in a ki
bangin that uh hi. Misuamte in France gambuppi ah khanih sung si khop
in mi a go uh hi. A gambup ading paakpalh lih-leh abang amanpha
mihoih 70,000 bang that uh hi.

                “Tua misuamnathu Romein a zaak ciangin thuzui naseem
(clergy)te gen zawhloh in nuam in nopsa uh hi. Lorraine-a Cardinalpain
tua thuko mipa pen pahtawina lukhu tul khat a pia hi. St. Angelo ah
tua lungdamnathu muakna in thaupi (Mee pi) lawn uh hi. Mun khempeuh
pan in lungdamna biakinn daakte kisaat a, zan-in meiphualpite sep-in
sun zah phial mahin vaak sakzo uh hi. A Cardinalte leh thuhilh
maangliante in Gregory a 13napa kiim uum-in Lorraine ah Cardinalpa
omna St. Louise Biakinn ah siangthopumpi tawh lam pai khopna
(prosession) nei-in “Nang Pasian kong phat uh hi (Te Deum) cih zingsang
thu ngetna ava neihpih uh hi. Thamlo in, Misuamnapi phawk dennadingin
minphatna Medal khat ki seek hi. Tua tungah galkap mang lianpi penpa
a dona lim, Kumpipa in tua misuam nading a vaihawm lai-a Councilte
tawh a ki kupna lim, leh mi kithat ziazuate lim kisuai, Vatican zum
sungah zong Vasari lim kizeem thum tak a koih uh hi. Gregory in Kham
tawk kibawl Lingpaak khat Charles a khak hi. Misuampi khit khali
ciangin Misuampi ni thu French phungzipa khat genna lungkim takin
ngai a, a, “asiangtho bel pa in tua thu a zak ciangin Pasian tung leh St.
Louis tung ah lungdam ko dingin a pai ni pen a lungdam huai kipah na
tawh kidim ni ahi hi’ a ci hi. – White, Henry, “The Massacre of St.
Bartholomeu,” ch. 14, par. 34 (ed. 1871).

              St. Bartholomeu Misuampina a hansuah khaa mah in Frence
Tualgal a pian nading mah in a vaihawm hi. Jesu Khrist pen akineih
tawmpa hi, ci uh a, Pasian deih lo French mite in “Tua mi sualpa
meekzaan un” ci uh hi. Vantung simmawhna leh kihhuai gitlohna tawh
kheltat a khan sia pen pen, leh gamtatsia-a mi’ gimneih pente peuh
pahtawi pente suak sak uh a, a thumaan, a siangtho, a duhhop a
huaihamlo Khrist a khailum zaw uh hi. Hih bang teng tawh Satan tunga
tokaai a suak uh hi.

               Kuam thukpi sung pan hong pusuak sahang in amaute gal-in do
dinga, zogawp in amaute that ding hi. “Tualgal leh Ukna Gilo in a uk
hun lai-a Pasian neilo France vangliatna in Pasian leh A thu siangtho a
lang bawlna zah-in ahuaisia dang leitungah om ngei lo hi. Gambup
kikhoppi thukimna tawh Pasian biakna beimang sak uh hi. A huatna uh
lahna in Laisiangtho bute kaai khawm-in mipi mai ah a haal tum uh hi.
Pasian thukham te zong lei ah sik cip uh hi. Laisiangtho thusinna mun
khempeuh susia uh hi. Nipikal tawl (274) ngak nite zong kheel in ni
sawm sial-in tawlnga-in gualnop bawlna leh Pasian neu bawlna lim a
lak uh hi. Tuiphumna leh neekkhawm bawlnate khaam uh hi. Misi vuina
haante ah lai suang uh a, a tawntung in ihmu cip ding hi, cih sak uh hi.

              Pasian kihtakna in haina kipatna hi, cih sak uh hi. Gam zahtakna
leh suahtakna longal biakna peuh mah khaam uh hi. “Mi gensia leh
thusia gen ding tang hial-in Paris-a bishop pa pen kumpi ngeina tawh
kiteel minam bup palai bangin koih tawm uh hi. Mi hon ki zui-a paina
khat ah amah pai pih uh a, kum hi-tan ta a hilhsa thute leh siampi sepna
khempeuh in, thumaan pan hi ta leh tangthute pan hi ta leh, gui le zop
pih nei hilo hi ci a Kikhoppi mai-a pulaak sak uh hi. A biak Pasian omlo
hi acih nadingin ki ciamna bawlsak uha, mailam ah gambup suahtakna
leh liangko kikimna, nuntakhoih lungsim maan neih nading ah ki aap
sak uh hi. A nasepna leh siampi kizepna teng sabuai tungah a ngaksuk
ciangin Presidentpa in sanggam it banga itna tawh amah a ngawngkawi
hi. A lampial phungzi tampite in hih phungzipa nungzui-in ama bawl
bangin a bawl ciat uh hi.” – Scot. Vol. 1, ch. 17.

              “Leitunga a om mite in zong tua kamsang nihte in a bawlsia
ngei ahih manin, tua aluangte hangin lungdam in khat leh khat nuamna
nate akipia ding uh hi.” Pasian neilo France in Pasian teci
nihte’mawhkawk khiatna aw daaisak uh hi. Pasian thumaan kammal
zong a kongzingte uh ah that-in a sialpaih ciangin, Pasian thukham niala
a mu dahte lungdam ki paakin diang uh hi. Mitein a kilangtangin
vantung Kumpipa gensia uh hi. Tanglai mimawhte mah bangin, “Pasian
in bang ci theih ding ahi hiam? A sangbelpa icih in phawktheihna nei
ahi hiam?” ci-in ko uh hi. Late 73:11.

                Up zawhloh zah-in Pasian kosiatna hangsan uh a, a vaihawm
thakna sunguh-a phungzipa khat bang in, “Pasian aw, A om mah na hih
leh Na mindai-na teng tu-in hong siansuah in. Na phu hongla in ci-in ka
hong to hi! Thuklo a Nong om lailai leh Na vangliatna a zangh ngamlo
Na hi ding hi. Paulo in tua ci khen-khan mawk le cin kua in Nang a om
mah hi ci-in hong umthei nawn ding hiam?” ci zen hi. – Lacretelle’s
“History,” (275) Wol. XI, p. 309; in Alison’ “History of Europe,”
Vol. 1. Ch.10. Tua kammal pen “Ama thu ka man’ ding Jehovah i cih
kua ahi hiam? Ke’n Jehovah cih bang kathei ngeikei hi!”ci-a Pharoah
in a zat ngeisa khat a hong ging kik ahi hi.

               “Mi haite in a lungsim sungah Pasian omlo hi” ci hi. Late 14:1.
Topa in bel thumaan a susiate, “Amaute haina leh khialhna mi khempeuh
mai ah kilang ding” ci hi. 2 Tim. 3:9. France gam in a nungta Pasian
biak ding nial a, “a tawntung-a lian pen, a sangpenpa” a nolh khit uh
asawtlo in numei suksia limpua Thu Ngaihsutna Tonu(Goddess of Reason)
nungzui in milim a bia uh hi. Hih pen mi nambup kikhopna-a
gambup thukimna ahi hi. Tangthubu gelhte in, “Khiatna mahmah a neilo,
a zahtaak thamcing lo, hih haitatna a bawl uh bel a suuk pen mah hi pah
hi. Kikhopna inn kongvangte ki honga, lasa pawl leh tumtheihtawi
pawl hong lut uh hi. Khua sung vaihawm hausate tawh suahtakna
pahtawina la sa kawmkawmin, galvilte-in uum cih sa-in mailam-a a biak
ding uh Thungaihsutna Tonu cih min aphuah uh numei khat amai
kikhuhsa in hong lut pih uh hi. A tual hong tun’uh ciangin amai kikhuhna
leemkhia khian-khian uh a, Presidentpa taklamah a koih uh ciangin,
laam inn-a numei laamsiam nu ahi hi. Thungaihsutna Tonu a cih nusianlim
laakna aneih uh, hih nu mai ah France gam mihonpi thamlo in
mipil thungaihsun siambel akineite nangawn in bia-in a tokaai uh hi.
“Hih a kihhuai leh maizum huai, akineih tawm Thungaihsutna Nusian
hangin a minam bup un ki kheel-in, liangko kikim-a taangpi nuntak theih
ding deihna-in Tualgal piangsak uh ahi hi. – Scot. Vol. 1, ch. 17.

               Thungaihsutna biak sapna thugenpa in, “Gam Ukna thukhun
bawlte! Ahang theihna Khuavaak in motphutna mialpi nawhkhia ta hi.
A mitmang tawh tua khuavaak taang lua en in mutheilo uh hi. Tu ni-a
hih gothte inn lim-a kilam biakinnpi sungah mipi hi zah ki khawpna-in
thumaan ging a hong thawnkik ih zaksakna masa pen ahi hi. Tua lai ah
biakna man ahi, suahtakna leh Ahang Theihna(Reason) ki bia ding hi.
Tua pen Gambup galhiam hi-a, zong ki cipha sak ding hi. (276)

              Tua lai mah ah nate pianzia ahi a Ahang Theihna Pasian anuntak
suak theih nadingin agamtang theilo milim khempeuh ki susia ding hi.
Nate pianpih, milimte laka anungta a thupi pen ahi Ahangtheihna Pasian
pahtawi-in i bia hi.” aci hi. – Thiers, M.A., “History of the French
Revolution,” Vol. II, pp. 370, 371.

               Tua Nusian pen biakinnpi sungah hong tun ciangin kikhopna
thugen siampa in akhut tawh leenkawmin, mipilam hong nga in, “A
sithei mihingte aw, na meidawi man uha na bawltawm uh, bang mah
ahih theilo Pasian’van gingte kihta-in liing nawn kei un. Pasian cih omlo
hi. Ahangtheihna bek om hi, cih tu-a ki pan in thei ta un. A milim thupi
pen leh siangtho pen note kong pia hi. Milim neih a kul leh hih bang
milim bek nei un…alian mah mah Suahtakna zong ahi Ahang Theihna
mai bekah na kun ding uh hi!”

             “Tua nusian pen presidentpa in a ngawngkawi khit ciangin motor
hoih mahmah sungah tuangsak uha, mi honpi laizang nawk-in, Pasian
zalaih dingin, Notre Dame Biakinnpi-ah a koih uh hi. Biakna tausaang
tungah tua nu saang khaan uha, a hong pai khempeuh in a bia uh hi.” –
Alison, Vol. 1, ch. 10.

             Tua zawh a sawt loin mipi mai ah Laisiangthobute haalna in a
zom pah hi. Inn lianpi sung ong lut uh ciangin, Tang’van keem Pawl
(Popular Society of Museum) thakhat in awng uha, “Vive la Raison!”,
Ahang Theihna khansau hen! ci-in ciangdawn khat ah Thungetna leh
Misa bawlnabu, leh a kaangtum baang Laisiangtho Lui leh A Thak
khawng suang in presidentpa in, “Leitung mi a hong biak sak uh hih
thuhaivai teng meikhuk-ah ki haal ta hi,” a ci hi. – Journal of Paris,
1793, No. 318. Quoted in Buchez-Roux’s collection of Parliamentary
History, Vol. XXX, pp. 200, 201.

              Hih Lawki nasep a hong picinna pen pope patkhiat sak ahi hi.
Romete bawlbawl kithuah ki kholhdan ngeina, ki-uk dan, biakpiak
ziate in France gambup siatna a piangsak hi zaw hi. Tualgala a khengval
tatsiatna khempeuh pen Pawlpi’ tokhom alente hang hi –a, thu tang
takin kikhen hi leh pawlpi tung tu ding hi ci-in thuciamteh laigelhte in
gen uh hi.. Pope in kumpite lungtang sungah thusia pawi-in gu a
suahkhit ciangin, Puahphatna pen, kumpi langpang, kilemna leh
galmuanna asusia bangin musak in(277) a langdo sak hi.Tua bang ahih
nadingin, kumpi tokhom panin gitloh kheltatna nasia penpente tawh a
gam a ukcip nadingin sim hansuah in thumuap sim den cih Romete
vakhna pen ahi hi.

               Suahtakna lungsim pen Laisiangtho tungtawn-a piangkhia ahi
hi. Lungdamnathu a na ki saan’na peuhah mite lungsim khangh-lo hi.
Tua ciangin a kikhihcipna sikkol ahi khua-phawkloh saltaanna, ki
siatnate, leh thuciin zuihnate suutkhia in a nusia uh hi. Amau in mihing
ngaihsutna maante ngaihsun in sepna ngeina bang seem nuam uh hi.
Kumpite in tua mu uha, amaute a nawkgawp khak ding uh lau uh hi.

              Rome in a launate uh a khiangkhol thei dingin navaak-in, zong
tuantual ngeilo uh hi. 1525 kum in France gam a keem dinga ki sawlpa
kiangah pope in, “Hih haina (Protestant thu) in biakna bek thamlo in
vai thupi khempeuh, mi thupi khempeuh, thukham leh ngeina khempeuh
baan ah thuneihna leh zaliatna khempeuh zong ong susia lai ding hi,”
ci-in a hilh khol hi. – Felice, G, de. “History of the Protestants of
France,” b. 1, ch. 2. Par. 8. Tua zawh kum sawtloin pope sawltak
khat in Kumpipa kiangah, “Kumpipa aw, taksang kei in. Protestantte
in biakna bek hilo leitung ki-ukna kumpivai zong hong lumlet ngelngel
ding uh hi….Biakna thak khat in kumpithak khat mah deih hamtang
ding hi’ ci-in ava lawt hi. – D’Aubigne, “History of the Reformation in
the Time of Calvin.” b. 2, ch. 36. Tham loin, theology siamte in mipite
giim-neihna asiansuah nading un, Protestant upna in “a ki phuaktawm
thu leh a haihuai thu lamah mite heiikhia ahih manin, kumpipa a ki
muan ding zah-in muang sakloin pawlpi leh kumpi hong hawmsuak sak
ding hi,” a va ci hi. Tua bangin Puahphatna langdo dingin Rome in
France athuzawh hi. “Kumpi tokhom kip nading, Ukpite kip nading,
leh Upadite kip nading deihna-in France ah Protestantte bawlsiatnading
namsau kidok masa hi.” – Wylie, b. 13, ch.4.

              Tua athukhun uh in bang thaman hong tun’pih kik ding cih
Gamukte in tawm muh kholh luazekkha uh hi. Laisiangtho bangin thu
hong kihilh leh a gambup nopsakna bulpi teng, ahikitamkimnate,
thumaan-na te, ki kepsiamnate, leh thuman-nate mite sungah hong po
dinga French gam khangto zawngel mah ding hi ven! “Dikna in minam
a tawi saang ” ( Paunak 14:34; 16:12) in tua tungah “kumpi tokhomte
a kip” hi zaw hi. “Thumaan-nasepna in lungmuanna a pia hi zaw”a, tua
ciangin “daihna leh khamuanna atawntung in akip ding hi.” Mite in
Pasian zahtaak in athukhamte a zuih uh ciangin, (278) thumaan leh
dikna thuneihna a zangh kumpipa zahtaak in, gamsung thukhunte zong
ong zahtak pan ding uh hi. Ahi hangin akamsia France in bel Laisiangtho
leh athuzuite nial uh hi. Kumza khit kumza, a dik-a gamta mite, a
thumaan ngimna khauh mipilte, thuman a zui ngamte, upna thumaan
hanga a thuakngam tua bang mihoihte in a kum zalom mah-in aki
khumcip sal suak uha, ki halna khuamtungah si uh hi. Pawlkhat leisung
khuamial thongte-ah muatcip uh hi. Tul tampite taaimang uha,
Puahphatna hong om-a ki pan kum 250 sung bang tua bang bebek hi
den uh hi.

              “Tua bang bawlsiatna maitang pan a taaimanglo, Lungdamnathu
ah a belhtentan, khutsiamna, set nasepna lam, leh pilna lam peuh seema
om teeiteei French mi tampite in a gam ki-ukna hangin taaikeek in
abelh theihna gam peuh beel uha, tua gamte va hamphasak tuam uh hi.
Mi gam va tung uha, Puahphatna thuphate tawh va khangkhia uh hi.
Amau gam pen a hawmsuak hi. Tua kum 300 sung bang a ki nawhkhia
teng France ah om in, a gam leitang puah uh hen la, a gam-a setzongte
ah na seem sakin, amau pilna leh theihna in aminam laite puah uh henla,
amau thumuhnate in a gam uh makaih in dinpih hi zen leh, amau
galhaan’na in a gam ading galdo leh, amau thutan-na lungsim in a upadi
uh bawl in, Laisiangtho’ guat lungpilna in gam mite lungsim makaih hi
zen leh bel bang zah ta in minthanna leh vangliatna in tu dongin France
tuam in, bang zah takin hampha in mi dangte et teh a khangto gamnuam
suak ding uh hiam!

              “Ahih hangin a kizo theilo, thulang bek en, mitsi tentan nuam
uh ahih manin amau gam pan sia lian sia hoih mahma te, vai hawmsiam
belte, kumpi (279) tokhom adinga pangpi mihoihte, leitunga ama gam
“a minthang sak dingte”, ki halna khuam leh nawhmang ding khat zaw
saang a ut zawk teelsak denkeei mawk uh hi. A tawpna ah a gam kisia
takpi ta a, a sunglam upna pulaak ngam gaalhang mi zong om nawnlo
hi. Kihalna khuam zuat pih ding biakna kuhkalmi zong bei ta hi.
Nawhkhiat tham dingin gam it mi zong om nawnlo hi.” – Wylie, b. 13,
ch. 20. Tua ciangin lipkhaphuai sisan luan’na Tualgalpi tawh mual hong
khum ta uh hi.

                “Huguenotte taaimangna in France gam taangpi kiamsak hi. Van
leh nate abawl khuapi kisia ta hi. Lei hoih an tamna munte gamsimtham
suak ta hi. Anaak pan aluang Pilna teng kangta, mihing lungsim khantoh
nateng kiamsuk in mainawt zonawnlo hi. Paris khua pen mi zawng
munpi khat suak a, Tualgalpi bei ciangin kumpipa kiang pan khutdawh
ngen a nungta 200,000 bang om hi, ki ci hi. Aki siacip minam sung pan
Jesuitte bek khangto uha, pawlpi leh sangte ukcip sawn uha, thonginnte
leh inn kawcikte ngen zat-in nei uh hi.”

               France-a thuhilhsiate, a kumpite, leh mipi upadi leente siamna
in bang mah cinzo nawnlo hi. A tawpna-ah ukna gilo leh siatna ciang a
tun’ gam-ukna leh nuntakzia pen Lungdamnathu in a puah sak uh hi leh
tua buaina teng aveng ding kimlai tua bang ding in lah aphal kei uh
hi.Tua manin agambupin siatna ah aki denna uh hi. Romete ukna sungah
mitein Honpa hong piak thupha leh etteh dinga hong koih angsung
mangngilha ki piak ngamnate bei ta hi. Mi dangte noptuam nadinga
angsung nialna leh midang deihsak masakna lungsimte gamlapi ah
leengmang ta hi. Tua hangin, mihaute in mizawngte a gawina ahilh a
taai ding om nawnlo hi. Mi zawngte in zong salnuntak leh kiamsukna
pan-a a huh ding kua mah nei nawnlo uh hi. Amau angsungbek khuat
ciat uh a, a hau photte hau semsem in gilo semsem uha, mite a nencip
semsem uh hi. A kum zalom tampi sung miliante in mi ginalote gawicip
uha, a, huaihamna uh tawh khelbawlna piang hi. Mi haute in mizawngte
tungah khial uha, mi zawngte in mi haute mudah ta uh hi.

                Gam meeng tuamtuam tampi ah ukpite leh miliante in mun le
mual leh logam khempeuh leen uh ahih manin, nasemnamte in a saap
bebek in lokho in leitang neite’ thu bangbang leh a nget bangbangin a
sap piak kul hi. Pawlpi leh kumpite pen tua miniamte in vaak (280)
uh a, thuneite in tampi-pi la in, kumpi leh pawlpi naseemte vaak uh hi.
“Ukpite deihna bangbang Upnadi golpen suak pah mai-a, lokho mite
leh a miniamte in a ukte a vaakna un gilkial in tasam uh hi….Mipite in
avai khempeuh uh ah leitang neite deihna a dot phot denkeei uh kul hi.
Lokho mite nuntakna pen a tawlnga thei ngeilo, a buai den khat hi a, a
phun ngamte phunna pen bawlsiat behlapna lel a suak hi. Thukhen Zumte
in lah miniam pampaih in Ukpite lampang zaw hamtang den uh hi.
Thukhen mangte in a ki langtang in golhguuk la uh hi. Hi banga a
buppi kisiatna hang mah in tungsiah uliante lungsim bangbang pen
thukham hi pahpah hi. Gam-uk kumpi baan ah, biakna lam uliante in
mipi tung pan siah a kaih uh hangin a kimkhat nangawn Gambup sum
kholna leh Pawlpi sumkholna sungah lutlo hi. A dangteng pen zulhtat
paangtatna-in zangh uh hi. Tua banga mipi zawng sakzo zah-a siah le
kaih a late Upadi in siah a maap zawlai hi. Tua bangin siah pengh mi
150,000 bang a om hi. Ahih hangin amau nopsakna ngah nadingin a
gentheihlawh mi a awn a mak-in a om hi.

             Thukhen zumte lah gualnopna vive tawh paangtat uh hi. Gam
mite leh makaite kikal ah ki muanlahna vive a om hi. Huaiham in
simneek ding uh hi ci-a Kumpi naseemte muan lahna dimkhol den hi.
Tualgal pian ma kum 50 val lai in Louis 15na pa in kumpi sem hi.
Tuapa zong hih hunsia sungah bang mah-a ki manglo, thadah, khuaval,
gualnop bek uuk kumpi hi, ci in ki ciamteh hi. Gamsung nautaang
mite zawngsakzo zah-in hamphat tuhna in na a ki sep manin gambup
in sum tasam uh hi. Tua in mite hehna sosak ahih manin, buaina piang
ding hi cih, kamsangte mit kulselo in, mikhempeuh in mukholthei ta
uh hi. Councilorte in ngaihsut a piak ciangin kumpipa in, “Ka deih
banga ka bawlna zui phot lel un. Ka sih khit ciangin a piang nuam
peuh piang hen,” cih vive-in thuk hi. A (281) ki samte puahphat dingin
a ki nget hangin a mawkna a suak hi. Thusia piang dingte zong mu
napi in puahphat ding bawlngaap loin zong a bawlngam kei hi. France
in a thuak ding siatna pen ki mukhol gige a, ahih hangin ama thadahna
leh a huaihamna bek tawh ni tumsak in “Kei khit ciangin piang hen!”
cih a hi den mawk hi.

               Kumpite leh gamukte hazat-huai-hamlungsim zui in Rome in
mipite hu-neh gawpin sila bangin khihcip uh hi. Tua ci leh a gambup
thaneem ding cih mu in tua bangin gamukte leh gammite thaangawk
ding in abawl hi. Saupi a ukcip zawh nading in, a khaa uh sikkol bulh in
salsuahna pan a taaikhia sim zolo ding in koih kul hi cih amu uh hi. Tua
a Upadi bawl uh in pumpi gentheihna sangin, azah tul-in a mite lungsim
a siasak zawtham lai hi. Laisiangtho suhkhiat sak a, mihingte huaihamna
leh thulang etna bek tawh vai a kihawm ciangin mite pen haina leh
thuciin lelte khawng in khuhcipa, lungsimsia in vuka, amau leh amau a
ki-uk theilo, dinmun atun pih hi.

              Ahih hangin Romete ngimna banglo lam in nate hong piangkhia
hi. Rome upna sungah mipi ong ki piak sangsik in, mipi pen thu umlo
lawki leh tualgal bawlte suaksak zaw tham hi. Rome thu pen phungzi
vai ci in a mu dah uh hi. Thu zuihna lam siate peuh mah pen amaute a
nen-niam lel ding mite bangin muta mai uh hi. Romete pasian bek pasian
in mu ta uh a, Romete thu hilhna bek amaute biakna aseh ta uh hi. Tua
gitloh huaihamna teng pen Laisiangatho hanga piang nuntakna gah sa
uh ahih manin, Laisiangtho a deihna uh om nawnlo hi.

               Romete in Pasian omzia lakkhial uh hi. Pasian nget thute a lehlam
in lak uh ahih manin mite in Laisiangtho leh A neipa Pasian nial ta uh hi.
Rome in ama upna pen Laisiangtho sunga om thu bang lim-in
khembawlna tawh mite a hai-up sak uh hi. Tua manin Voltaire leh a
pawlte bangin Pasian kammal paai khia uha, mun citengah uploh nading
thu a theh kawikawi uh hi. Rome in a sikkhetul zangin sawtveipi mite
sikcip uh ahih manin, nakpi in kiamsuk khin uh hi. Tua hangin mipi
lunghaam in ngoltol khin uh ahih manin Rome tawh kipelh nuam ta uh
hi. Tua manin a thu khatbeek a mang nuam kei uh hi. (282) Sawt veipi
a biak uh kheemna ah a heh uh suaklua ta uh ahih manin, thumaan
nangawn tua tawh nialkhawm kha ta uha, tua suahtakna pen a lungsim
uh’n suahtakna man sakha ta uh hi.

               Puahphatkikna kipatlam in, kumpipa thusiamna tawh, ukpite leh
thuhilhsiate gawm sanga atamzaw dingin mipi sungpan teelin taangmi
hong puak thei uh hi. Thu saikakna leh khensat theihnanei uh hi napi,
ahih hangin tua athuneihna uh hoihtak in a zangthei dingin kiginglo uh
hi. A thuaksa thumaanlo omzia teng ki puah leh deih lel in tua ding aki
thukim uh hi. Sauveipi a kikhol a thuaknate uh hangin lungso in, tuate
apiangsak-a a up mawhte uh tungah phula in gamukna lumlet-a buaisak
gawp mai ding ut zaw ta uh hi. Mipite in amau akinetcip nateng tawh
amau anenniamte gawtkik uh hi.

               France in a vawh uh khaici mah sisan tawh a atkik uh ahi hi.
Romete ukna-a a ki piak man un a thuak uh buainate lauhuai mahmah
hi. Romete thuzawhna hang bek in puahphatna nasep kipat tuung-in
France gam teekteek mah ah kihaalna khuam kiphut masa pena, tu in
tuamun mah ah Puahkikna-tualgalte in ngawngtanna set phut masa uh
hi. Kum zalom16 lai-a Protestant upna hanga ki haalna thuakmasate ki
haalna mun teekteek mah ah kum zalom 18 ciangin Tualgalte thah masak
penpente ngawngtanna set tawh kitan hi. France a cidamsak ding
Lungdamnathu nawhkhia in thu umlo hihna leh siatna kong, a hong
zaw uh hi. Pasian thukham kepna paampaih uh ahih manin, mite
thukhamin a lungsona dalzol nawnlo in, a mi nambup in langpang uha,
kumpi a dohuan ta mawk uh hi. Laisiangtho a galbawlna un leitung
tangthu sungah “Ukna Kihtak huai” a cih hun a kipan khiasak ahi hi.
Gaalmuanna leh lungnopna teng mite lungsim pan leh inn sungah beita
ahih manin, kua mah a lun muang om nawnlo hi. Tu ni-a a gualzo mi
zing ciangin guallel thei ding cih hi lel hi. Gamptatna leh huuktatna vive
hi khin hi.

               Alungso mipite khutah ki aap dingin Kumpipa, biaknasiate leh
Ukpite, ki zawhthawh ta hi. Kumpipa a kithah ciangin a phulaak nopna
uh ki sosuah pan bek hi. Thah ding (283) thu pia te mah ki halna
tautung dong ki nungzuih sak pah hi. Tualgal ah gilo a sak tata uh
thah dingin sehsa-in om hi. Thonginnte dim uh hi. Khiat khat-in
200,000 val khum uh hi. A gam khuapite buaina tawh kidim hi.
Tualgalte sung nangawnah pawlkhat leh pawlkhat ki thuhuallo lai uha,
France gam bup pen ki totna buaina tualpi asuak uh hi. “Paris khua
sungah buaina khat khit khat hong kizom a, khua sung mite a pawlpawl
in kikhen ziazua uh ahih manin, ngimna lian nei zong hi kholloin
pawlkhat leh pawlkhat ki susia nuam uh hi lel mai ta hi.” A buaina uh
behlap dingin, aveng theilo, Europe gam galdona lakah va kihel
sawnsawn uh hi. “A gambup sumzat kisam a, galkapte in khasum
ngen in Paris khua mite in anngawl uh hi. Gam dawnte ah misuamte
in mite hawmsuak sak uh in, agambup in kumpi omlohna ninam (civilization)
bang mai ahi hi.

              Romete in gitloh-gawt bawl zia mi khempeuh hilhpil mawk uh
ahih manin siamthei tek mahmah uh hi. Ki thuhkikna hun khat a hong
tung ta ahi lel mai hi. Tu in bel Jesu nungzuite kihaalna khuam ah ki
kaai saamlo-in, khuamial thong sungah ki khum hi. Sawt veipi lai-in
hihte mangthang khinzo, ki hawlkhiamang zo hi. Sisan luang saka gamptat
nop asak theih nadingun, apattahna tenguh a huaisiatzia pena agamptat
Rome in a hong phawk ta hi. Khang tampi sung France gam-a biakna
siate in a zat uh gawtbawlna teng mah etteh in amau tungah tu-in ki
zangh kik ta hi. Ki thahna taute phungzite sisan tawh san ziazua hi.
Khatvei lai-a Huguenotte dimna inn kawcik sungte leh thonginn sungte
ah tu in amau a bawlsiate leh dim kik ta hi. Tutphah saute peuh tawh ki
khihkhawm in tutmun-a a pei-peii ding nasep cih bang khawng sem sak
uh hi. Rome Pawlpi in amau thunialte a bawlsiat ngei dan uh gimna
teng mah tawh a Pawlpi siate, tu’in, aki bawlsia kik ta ahi hi.”

              “A gitloh huai penpen thukhunte a gilo penpen zum pan in ki
bawl hi.Tua thukhun sungah kua mah in a lawmte nangawn hopih theilo
dinga, thu zong ngen theilo ding cih a hi hi. (284) Tua bang ahihte pen
gambup lehheek mawhna nei zah in kiseh hi. Tua adingin thusim kante
mun citengah dim uh hi. Zing sialin ngawngtanna set pen tawlnga lo-in
sau veipi pi na seem sak uh hi. Sal nawn teembaw tung mi-kigak zah
mah-in thonginn tengah mi kigak hi. Kong zing hawkguam pan in sisan
phuan teng Seine gunah luang suk hi….Paris khua kongzingte ah Thong
Motorte in a mi matte uh a dimdim-in a nawn hi. Aki sawlkhia Ulian
Sawltakte in a va gamkuanna uhah khuapi sunga kitheih ngeilo kheltatna
tuamtuam va zangh lai uh hi. Mi thahna set-tempi pen ki khaangto in
kiasuk kik zel hi. Tua nangawn zekai lua a sa uh hi. A mimatte uh a hon
in gual-in teh khat-in tampi-pi a teptan sak uh hi. A taw ki vutvang
simsa gunkuangte ah mi tampipi tuangsak in a nawn uh hi. Lyons khuate
sehnel gam a suak hi. Arras khua a mi ki mante bang akhel bawlnop
man bek un a nawh sih ding uh phallo kik zawzen uh hi. Saumur pan
tuipi dongin Loire gundung suk tengah va-ak leh muu in a guak tanga
ki bua misiluangte bawm zaizai uh hi. Numei pasal, a haam a moi, cih
zahtuam nei loin a ki lawmlo theithei-in ki kawisa-in a bua uh hi. Tua
a kih huai kumpi in a thah khangno nu ngakno leh tangval no kum 17
gualte a zalom mah in ki sim thei hi. Naungeek nawine laite kaaikhia
uh a, Jacobin pawl makaite ki lot-in teipi muk tawh ki saang lianlian uh
hi.” Kum sawm sung bek in mihing tampi bei mang uh hi.

              Hih gamtatte khempeuh Satan deihna bangbang hi a,
amalungkimna bang a ki sem ahi hi. Ama nasep a ki pat pan, a tawp
dong a khangkhangin, tua bang ngen ahi hi. Mite gimpiak ding, Pasian
nasepte meelhem sak siatsak ding, Pasian itna leh thuphateng zuutmai
sak ding, leh tua bangin vantungah dahna dim sak ding cih vive ahi hi.
Tua ciangin mite kheem in a lungsimmit uh mangsak ding leh tuahsiatna
khempeuh ah Pasian ngawhsak in phunsan sak ding a deih ahi hi. Ama
ngongtatna zui-in suahtak ding deiha a hong ki thasaan te a niamkiat
ciangin (285) amaute valtat in tatsia sak sese hi. Tua banga a dal om
keeilo a gamtatnate pen a tatsiate leh migawite in suahtakna ngah i
cihte hi bang hi, ci-in mawh kawk kik leuleu uh hi.

            Khilhna gamtat namkhat a ki dawk ciangin Satan in mengcip
leuleu in lampi dang khat tawh a kheem zel hi. Tua khemnathak pen
mite in a masa-a mah bangin lawp takin na saang zel uh hi. Romete
vaiteng kheembawlna hi cih a muh uh ciangun Pasian thukham palsat
dingin a sawltakte tung tawn-in lah seem zo tuanlo ahih manin, biakna
khempeuh kheem bawlna vive hi, a ci sak leuleu hi. Laisiangtho zong
gelhtawm laibu mawkmawk khat hi, ci sak hi. Tua bangin Pasian thute
paam paih-in, kamkaih ki vawhlo gan bangin utut a mawh bawl lel dingin
a bumbeh leuleu hi.

              Amaan suahtakna pen Pasian thukham nget bang zui-a nuntakna
ah om zaw ahi hi. France gam-in hih thumaan a theih loh manin agambup
in siatna khawk bel athuak uh ahi hi. “Ka thupiakna a ngai hihoh leteh!
Nangma nopsakna pen gunpi bang dinga, na thumanna pen tuipi tuihualte
tawh kibang ding hi. Tua ahih ciangin migilote’ adingin nopna omlo
hi.” “Ahih zongin, ka thugenna a ngaite in lungnopna ngah dinga, launa
nei loin nuam takin om ding uh hi,” ci hi. Isa. 48:18,22; Paunak 1:33.

              Lawkite, thu umlote leh lampialte in Pasian thukham nial uh hi.
Ahih hangin a thaman hong saan’ uh ciangin Pasian sawl bangbang man’
na pen mihing nopsakna hi bek zaw mawk h, cih aki langh zel hi. Pasian
laibu Laisiangtho pana sin ding thute a sim nuamlo mi in mi namte
omzia tung panin a simtheih nading khom uh om veve hi.

              Mite in sawl a man’ loh nadingin na asep ciangin, Satan in Rome
pawlpi a zangh hi. Azat sawltak pen akilangh lo dingin seelcip phot hi.
A nasep zong asimtham in kuul-lut in iimcip ahih manin kiamsukna leh
kamsiatnate apian ciangin Pasian thu a palsatna uh hanga piang ahih
lam mite in atelzo nawnkei uh hi. Tua bang hun ciangin Pasian Kha
Siangtho nasepna in Satan vangliatna nalangdo zel ahih manin adeih
bang zah in apicin zo kei hi. Mite in agentheih nateng uh hong bangci
pian’ khiat hiam cih a khekhap sulzuih in kankhia kiknawn selo uh hi.
Tua ahih manin, tualgal sunga a minam vaihawmte un Pasian thukham
a kilang tanga a paaihkhiat uh manin a tuateng a thuak uh ahih lam
nangawn a theizo kei uh hi. Ahih hangin azompah Uknagilo hun ciangin
ahang in bang hiam cih mi (286) khempeuh in muthei ta uh hi.

              France in mipi maitangah Pasian nial in Laisiangtho a paampaih
ciangin, migilote leh khuamial khaate in sawtveipi sung atup kinken
alunggulh uh a ngah suak uha, gambup khatin Pasian thukham dalsak zo,
ci in ki paakta mahmah uh hi. Bang hang hiam cih leh thusia bawlte zong
ki mawhsak pahpahlo a hih manin mite lungsim in “thusia bawl ngam pah
hi.” Thuhilhsia 8:11-13. Ahih hangin amaan a dikk thukham palsatna pen
daltheihloh buaina leh siatna in asul zuih kik teekteek zel hi. Pasan sialnek
bangin thukhenna in buak pah zawzenlo ahih tei hangin mihing giloh
gamtatna pen, a tawpna ah, maibin’na ah kinga den ham tang hi. Kum za
tampi sung lampialna leh tatsiatna in thuk-kikna ni ading hehna a khol uh
hi. Amawhna uh a dim ciangin Pasian awlmawh lote in Topa’ lungduai
zawh nawnlohna a lauhuai lam phawkpha saan uh a, tua lah ziakaai lua ta
zel hi. Hong hu den Pasian Kha Siangtho in a gilo Satan vangliatna teng a
khakcipna pan a khawl ciangin mite thuaksiat nading bek vaipi-a a hawmpa
Satan in a ut banga a septheih nading hun kipia sawn sawn hi. Tua banga
langpan’na a teel zawte in agamtat uh gah a ne lel dingin ki koih a, a
gambuppi tatsiatna leh buaina tawh kidim hi. Tua pen laikung tawh gelh
theihvet ding hi nawnlo hi. Gammeengte hawmsuak a, khuapite kisia in
buai uha, lungkham-a kahna leh kiko aw vive ki za ta hi. Ziinliingpi’ lohgawp
bangin France gam kilok hi. Biaknate, gamukna thukhunte, mipi kikholh
dante, innkuan vai, gam kiukna, leh pawlpi dindan khempeuh pen Pasian
thukham apaaikhia khut mahin sat paai hi. Mipilpa in a kituak taka a genna
ah, “Migilo in ama gitlohna mah ah puuk kik ding hi” ci hi. “Mawhnei mi
in gitlohna a za vei-in bawl napi a khan’ ki sawtsaka, ahih hangin tua migilote
a hoih hi lo hi: Pasian kihta a Ama mai-a a lau mi in nopsa dinghi.”
Thuhilhsia 8:11-13. “Note in pilna deihlo in, Topa kihtakna na mudah uh
hi,” “nagamtatna bangun na thuak ding uha, nomau’ gamtatna mah in note
hong gimsak ding hi.” Paunak 1:29, 31.

               “Kuam thukpi sung pana hong pusuak” Pasian dempa’
vangliatna in a thah Pasian teci muanhuaite tua bangin a ki nusia den
ding ahi kei hi. “Ni thum leh ni (287) lang acin khit ciangin tua mite
sungah Pasian kiang pan nuntakna huih lutin, amaute in atho uha, a
din uh ciangin a en mite khempeuh alau mahmah ding uh hi.” Mang.
11:11. 1793 kum in Khristian biakna phiat a Laisiangtho a paam paih
upadi khat France gam buppi ki khoppi in a bawl hi. Tua upadi a ki
piak khiat khit kum thum leh a lang ciangin Laisiangtho pen susia
nawn lo ding ci in tua thunei te mah in genkhia kik uh hi. thu siangtho
anial khialhna thaman mu in leitungbupin galet-in lam dang a sa uh hi.
Pasian um-in Ama thumaan zuihna in hoihna leh dikna bulpi ahih lam
a mu tel uh hi. Topa in a genna ah, “Nang in kua zahko-in simmawhna
hi hiam? Nang in kua tungah na aw sangsakin, kiphasak na hi hiam?
Iaraelte’ Siangtho Pa, kei tungah hong tuaci na hi hi” Isa. 37:23.
“Tua ahih manin, en un, amaute ka hilh ding hi. Tu tung peuhmahin ka
min in Topa hi, cih a theih nadingun ka vangliatna leh ka hatna ka thei
sak ding hi,” ci hi. Jer. 16:21.

             Kamsangpa in teci nihte vai gen beh lai hi. “Vantung panin zong,
‘Hih laitak ah hong kahto un,’ ci-in nakpi-in thupiakna aw a za uh a,
vantung meii tungah tuangin a kahto uh amaute galte in a mu uh hi”
Mang. 11:12. France in Pasian teci nihte gal-in a do man-in a ngah ngei
nai loh zahtaak ngah ta uh hi. 1804 kum-in British & Foreign Bible
Society ki ci Laisiangtho Hawmna phualpi ki phuan khia hi. Tua nung
zui-in Europe gamte ah a phual meeng tampi kinei kawikawi hi. 1816
kum-in American Bible Society ki phuan leuleu hi. British Society a
hong pian khiat ciangin Laisiangtho pen paunam tuam tuam 50 bangin
kheen in ki hawmkhia hi. Tua pen tu in pau nam tuamtuam tampi in ki
teikhia khin ta hi.

              1792 ma kum sawm nga sung gam danga thupuak ding
ngaihsutna om nailo phial ahi hi hi. Tua ading kipawlna zong omlo hi.
Lawki gamte a Khristian thupuak ding asawm Khristian pawlpi zong
omlo phial hi. Ahangin kum za lom18 bei kuan lam ciangin ki khelna
lianpi hong piang hi. Mihingte ngaihsut tawm tawh theihna bekah (288)
lungkim zo nawnlo-in Pasian lahkhiat thuman leh nuntak pih ding biakna
khat hong lunggulh ta uh hi. Tua-a ki pan-in gam dang thupuakna pen
up mawh zawh loh zah in a khang hi.

              Laikhetna a ki neih ciangin Laisiangthobu hawmkhiatna ong
manlang mahmah hi. Vanzat hoihzaw bawl theihnate leh gam khat leh
gamkhat ki thuzakna hoih neih tohnate in ni dang lai-a minam ki
deidannate leh ki-makihtaak kholhnate beisak hi. Rome-a phungzipa
thuneih luatnate bei in Pasian thu tuamtuam a lut theih nading lampi
ong ki hong khia hi. Kum tawm vei sung Rome khua kongzingte ah a
daal omloin Laisiangtho bu te ki zuak thei hi. Tu in leitung bup mi a
omna ciang ciang ah a baan zom-in na ki seem thei pai suak hi.

             Thu umlo Voltaire in kisial kawm-in a pauna khat ah, “Tua mi
sawm leh nih in Khristian biakna phuan hi, mite in a cih uh ka zak a tha
dah ta hi. Mi khat bek in zong tua biakna susia zo ding hi cih kong lak
nuam hi,” ci hi. Ama sihkhit kum 100 pai ta hi. Mi mak tampi in
Laisiangtho gal-in do lai uh hi. Ahih hangin Laisiangtho a bei genloh
Voltaire hun lai-a bu 100 a omna ah tu in bu tulsawm, thamlo a butul
za-in om ta hi. Puahpha mite khat in Khristianthu a genna ah,
“Laisiangtho pen sikseekte phahsanh bang hia, sek tampi in a sat hangin
a sekta kisia zaw hi” ci hi. Topa genna ah, “Nang mah do nadinga ki
bawl hiam peuhmah mavanglo ding a, thukhenna sungah nangma langa
apang mi khempeuh na nial gawpzo ding hi.” ci hi. Isa. 54:17.

              “ Pasian kammalte kho tawntung dinghi,” “Ama nasepnate
khempeuhah amah thumanin citaka, ama thupiak nate muan taak mah
mah hi. Atawntrung in tuate kip ngitngeta, thuman leh thutang tawh
zuih ding ah hi..” Isa. 40:8. Late 111:7, 8. Mite’ zawhthawhthu tawh
a ki seem khempeuh ki puuk dinga, a ki phiat theilo Pasian thu ahi
suangpi tunga kiphut khempeuh a tawntung in kip ding hi.

No comments:

Post a Comment