Saturday, October 15, 2011

35. Biakna Lam Suahtakna Kiam

                      35.Biakna Lam Suahtakna Kiam
(563)
               ROME upnate Protestant-te in ni dang sangin, tu in, neh ngam zaw
ta uh hi. Katolicte hat lohna gamte leh papacy huzap in zeel leh
ut-a a hanciamna gam te nangawn ah papacy vangliat lai-a puahpha
pawlpite pusuahna apiangsak upna kilamdangte beimangin, kipawl
kikna khang mah mah ta hi. Mite in i upna thugilte zong tampi lua ki
lamdang sam lo hi, i khauh luat nate dau sak zaw le’ng Rome tawh
kitelsiam in zong ih kinai thei zaw pah lel ding hi cih lungsim vive nei
ta uh hi. Protestant te in ahih uh leh biakna le upna lam suahtakna
pen manpha sa uh hi. A neih alam khempeuh nangawn uh tawh a khek
ngam lian lian sa uh a hi hi. Papacy nung zuih ding leh Rome tawh
kipawl khak ding pen Pasian tawh ki khenna hi-a, deih huai lo hi ci in
a tate uh zong ahilhsa uh thu a hi hi. Ahih hangin tu in bang zah-in
hong ki lamdang ta hiam.

             Papacy a hu mite in a pawlpi uhin gensiatna thuak lua mah
mah hi ci in agen uh pen Protestantte in zong thukim pih tham zel uh
hi. Thu phawk theih nai loh hun lai-a, kum zalom tampi sung lipkhap
huai leh a hai huai-a pawlpi gamtatnate tawh tu hun-a pawlpi pen
mawhsak ding ki lawm nawn lo hi ci in mi tampi in thum ta uh hi. Tua
a mulkim huaipipi a a gitloh gamtatnate uh pen a thu theih ma uh hun
hi a, tu in pil zaw, thukhual zaw in pawlpi’ lungsim puakzia kikhel ta
hi, ci uh hi.

              (564) A Khial Ngeilo leh a Khial theilo pawlpi’ thuneihna tawh
kisem ahi hi ci-in a gitloh gamtatna teng mah uh kum 800 sung bang a
kisialh tawntung lamtak uh hih mite in mangngilh ta uh ahi hiam? Pawlpi
in a kisialh pih den uh ahi, A khial Theilo cih thuguilet pen khahsuahlo
bek thamlo in kum zalom19 sung bangin zong ni dang sangin kip sak
zaw in a khauh let zaw lai uh hi. Rome in a pawlpi pen, “Lam khial ngei
lo hi, khial lo paisuak ding hi,” ci hi. Laisiangtho tawh i etkaak ciangin
lam khial den keei uh hi cih ki mu hi. Amau ki ukna leh a thubulphuh
sate uh koi ah paikhia thei mawk ding uh a hi hiam?

             “A khial theilo” cih thugui-let pen Papal pawlpi in a pawlpi
thugui-let lak pan in khah suah ngei lo ding uh hi. Hun beisa in amau
up bang um lo a a nialte a bawl siatna uh ciangin Ka khial kei uh hi a cih
bang mah in hunpha ngah le uh tua bang mah in hih kik lai lo ding uh ahi
hiam? Tu in, kumpite in tua bang agamtat ding uh hong dal sak lai ahih
manin agamta theih lo ta dih uh hi bek hi.Tua dalna bei in Rome in
vangliatna hong ngah kik leh a gitloh gamtatnate leh a bawlsiatna ngei
teng mah hong zangh kik pah ding uh hi.

              Papal vangliatna in mimal neih lungsim upna nangawn gakcip in
a uk zia leh United State in a gam thukhun ah tua lungsim puak zia a
ettehna thu a gelhna ah, hih bangin gelh hi: America gam ah Roman
Katolik upna kihtakna pen naupang vai lua in, thu cilgilna bang lel in a
tuat mi tampi a om hi. Tua bang mite in Romete omzia leh lungsim
tawng a theitel het lo uh ahi zaw hi. Suahtakna leh biakna zalenna tawh
ih sep khantohnate leh nasepna phualpite a hong huat zia ahi zong in,
gol zaw in ong thahat lai leh uh bang hong cih ding uh hiam cihte a
telmuh het lo uh a hi zaw hi. Tua ahih ciangin i kumpite thukhun
bulphuhte leh amau thubulphuhte pawl khat sai kaak dih ni.

              “United States(America) gam thukhun bulpi in mimal’ lungsim
up biakna ah suahtakna a kip nading in a hut sak hi. Tua sanga manpha
zaw leh it huai zaw bang mah om lo hi. 1854 kum August 15 ni a pope
Pius 9-na pa in Encyclical kici laikhak a gelhna ah, “Mimal’ lungsim up
biakna suaktakna pen thupisa in kip letna leh humsakna in a nawngkai
pen pen langpan’na ahi hi. Mi dang a nawngkai sak leh a kihtak huai bel
thu ahi hi” ci mik mek hi. Tua pope mah in, 1864 kum December ni 8
ni-a a gelhna ah, “Mimal’ Lungsim up biakna ah suaktakna hut sak ding
a gen te”, leh “pawlpi in upna lam ah zawhthawh thu le thatang suang
lo ding aci tei tei te” in sam siatna ngah hen ci-in agelh hi.

              (565) America gam a Rome aw-neem pen a lungsimpianthak
takpi man uh hi lo in, a pangh-paatna mun uh a a aw-neem mawk mawk
uh a hi bek hi. Bishop O’Conner in: “Biakna suah takna in Katolik a
hong sukkhak loh sung teng ciang ki zangh thei bek ding hi” ci hi. St.
Louis a Archbishoppa in khat vei, “Upna dang neite leh thu umlote pen
mawhmat theih thusia neite a hi uh hi. Mikhem peuh in Katholic upna
zui-in, tua biakna mah gam ukna thubul asuahna Italy leh Spain akipan
khristian gamte ah tua bang mite pen Upadi dang palsat te mah bangin
daan kipia hi,” ci hi.

             “Cardinal te, Archbishopte leh bishop te khempeuh in pope tunga
thumaan dingin kamciam bawl uh a, hih a nuai-a kammal bangin ciam
uh hi” “Upna lampial te, pawl khen te, leh i Topa (pope) ahih kei leh
ama baan zom te a langpan peuh mah te tung ah bawl siat theih tawp
suah in ka do ding hi” ci sak hi.– Josiah Strong, “Our Country”, ch. 5,
pars.1-4.

             Rome pawlpi sung ah zong Khristian citak mi om a, amau
khuavak ngah zah zui in Pasian a beel taktak mitul tampi mah tua pawlpi
sungah a om hi. Laisiangtho ki sim sak lo ahih manin Thumaan telmuh
kha lo uh hi. Lungsim tak tawh biakpiakna leh biakzia ding bawltawm
lim khat zui-a biakpiaknate’ ki lamdanna zong mu kha ngei lo uh hi.
Pasian in upna nei-a mite khemna lampi zuikha tua bang mite hehpihna
mittang tawh a avil hi. Tua mite a khuhcip khuamialpi athengsak dingin
Pasian in Jesuh neih thumaan khuavak tawh tua mite salhvaak ding hi.
Tua ciangin mi tampi in Pasian mi dikte hong pawm ding uh hi.

               Cikmah hun in Rome te upna leh zuihna pen Khrist
Lungdamnathu tawh kihual ngeilo hi. Abeisa Khang khempeuh a aki
tuah theih loh mah bangin tu in zong kilem zaw tuanlo hi. Protestant
pawlpite zong khuamial in khuh cip ta hi. Tua hi kei leh hun ciaptehna
dinga kihil lim le nalamdangte tel thei ding uh hi. Rome pawlpi ngimna
leh a sepna uh a taangzai mah mah ahi hi. Amah in leitung bup a uk kik
theih nadinga gaaldo ding in ki ging khol gige hi. Protestantte sepsa
teng lumlet in bawlsiatna tawh anuai mang kik zawh nading ngimna
tawh a vangliatna in huzaap a neih sem-sem theih nadingin hih theih
zawh zah in a han ciam niloh hi. Katolikte in mun khempeuh (566) ah
dinmun nei kawi kawi uh hi. Protestant gamte nangawn ah a pawlpi leh
a pawl mi pun ziate uh na en un. America teek teek ah a college uh leh
a biakna sinna seminaryte uh min thang mah mah a, Protestant te teek
teek mah in va panpih uh hi. England gama a biakpiak ziate uh Katolik
suun in bawl beh beh lai uh hi. Tua banga thupiangte in Lungdamthu
bulpite thupi asa mite lungsim a phawng ding hi.

               Protestantte in pope omzia deih pih uh a pawlpih ding in hong
kineel uh ciangin, a upnate uh zong hong ki hel gawp pah hi. Upna
hong khiam suk zel ahih manin pope pawlte mah mah in zong lamdangsa
in tel hak sa zaw phial ta uh hi. Mite in Rome te gamtatzia leh a thuneihna
azat hun a hong tun’ cianga piang ding lau huai nate kimuh mawh bawl
in phawk kha lo uh hi. Gam mipi leh Biakna suahtakna gaal ahi cih
lauhuai thu in mai a nawt loh nadingin, mite khanghlo in a dal ding uh
ki sam hi.

                Protestant tampi tak ngaihsutna ah, Katolik te biakpiakzia in
milawpsak lo hi, cimtak huai in thadah huai lel hi, khiatna zong nei lo hi,
bawltawm a omsa khat lumlet tha pai uh hi, ci-in neuseh sak kha zen zen uh
hi. Hih mun in Protestantte khialhna bulpi ahi hi. Bang hang hiam na cih
leh, Rome biakpiakziate pen khemna bulpi-a ki zangh ahih manin apuatham
etpak sang in asungthu kuullut zaw in mihing lungsim a zo zaw hi.
Biakpiakzia leh zeh tuam tuamte in mipi’ cimul tho sak thamlo in lungsim
tawng a ciliap sak khit ciangin sia leh pha khentel theihna lungsim nangawn
kongkawcip sak ahih manin lop thop bawl ngam lo leh zahtaklo theilo ding
in a koih hi. Mite mit a bum zo mah mah uh hi zaw hi. Biak inn gol mah
mahte, zahtaak a huaithei pen ding zia tawh pai in biak-innpi sung a lut
dante uh, kham biakna taute tawh, suang manpha tawh kibawl biakna
vanzatte, a meel hoih-a ki zuut milim te, leh a kisui milim hoihte amuh uh
ciangin mite in it in hoih sa uh hi. A va zak te uh mangngilh thei nawnlo uh
hi. A kisa Late zong dem theih loh zah in ngaihsa uh hi. Zahtak kaai biak
inn tutphahgual pan-a Organ ging thuum ham ham te tawh kihualkhawm a
hong ging aw-hoih tampite sak langaihte in mangngilh zawh nawnloh zah
dingin mite lungsim bun ahih manin lamdang sa in a zahtak pah uh hi.

              Tua banga a pualam thupina leh zahtak-kaai dinga lah khiatna
pen mimawhte lunggulh azol pak na bek hi lel ahih manin lungsim
ginatlohna akilatna khat a hi hi. Khrist biakna maan ah tua bangin
apuatham tawh mi a huup thei nate ki zangh lo hi. Singlamteh pana
hong tangkhia khuavak sungah Khristian thumaan pen siangtho leh it
huai takin a ki langh hi. A pua tham thupina in tua (567) sung lam
manphatna cik mah in ademzo kei hi. Pasian deih manphatna pen
lungnema kiniamkhiatna leh a ithuai siangtho nunzia a hi zaw hi.

              Minthanna leh gualtung tuan na in asiangtho leh apicing lungsim
lahkhiatna ahi tuan kei hi. Khutsiamna thupisa in, ahoih no no bawl
theih leh tua dan uukna lungsim puakna pen leitung vai lunggulhna hi
den zaw hi. Satan in khaa lam tangsapna tak takte aki mang ngilh theih
nadingin tua bang nate thupi seh dinga a bawl ahi hi. Mihingte in a mai
lam thu ding uh mangngilh in, nuntak tawntungna ngah theih nading
ahong huh Pasian nungngat in, hih leitung khan khatsung ading bek in
nungta lel le’uh deih in Satan in tua banga a makaih ahi hi.

              Lungsim piangthaklo mite in a puatham-a dawk biakna lunggulh
uh hi. Romete biakbawlziate in zol siamna, bum siamna vaang nei ahih
manin, lampialna phungpi suak in mi tampite a khem hi. Tua pawlpi bek
vantung lut nading kong vang bangin a tuat uh hi. Pasian thumaan-ah a
khe a phut kipte bek mah tua huzaap in zo lo hi. Ahih hangin Khrist tel
tak a theilo mi tul tampite in Pasian biakna apuatham teng zui uh a ahih
hangin vangliatna anial tua a kipi bawl biakna saang in lungkim mah
mah ding uh hi. Ahangin tua bang biakna nam bek mipi in a lunggulh se
uh ahi hi.

               Pawlpi in mawh maisak theihna nei hi cih thu in a pawlpi mite
mawhbawl a haang sak hi. Mawhsutna omlo in mawh maina kipia lo hi a
cih uh ciangin mawhbawl theih nading lampi ahonsak asuak leu leu zel uh
hi. Mawhnei mihing ve ve khat mai ah khuk din a lungsim tawnga a neih
khak gitlohna leh thusim teng a va pulakte in a mihing hihna niam khiat a
suak hi. Ci le sa deihna zui in zu le a dangte tawh a pheengtat, a khial thei,
asi thei veve mawh nei mihing lel khat tungah a nuntak ginat lohna teng a
va pulaak uh ciangin a nuntak zia a niam khiat suak uh a, a baan ah siatna
a bawl ngam zaw hi. Pasian din mun ah Siampipa mu pah phot uh ahih
manin, Pasian pen mawhnei mihing khat bang lel dingin a lungsim uhah a
koih suk sawn sawn hi. Ahangin, mihing mai-a mawhsut in kipulakna pen
kiamsukna lianpi khat ahih manin, siatna tampi a piansak ban ah, leitung
ninsak in, hal tum dinga kilawm dinmun atun pih zong tua mah a hi hi.
Ahih hangin mi thoptat nuamte in Pasian mai sangin mihing mai-a kipulak
ut zaw uh hi. Mihing pianpih lungsim in a mawhna nusiat ding sangin
pumpi gimpia in gawtna thuak (568) (penance) ngam zaw uh a, ci le sa
lunggulhna khai lup ding sangin ci le sa ippi puan silh-in Laho peuh ki bik
sak-a sik khau tawh ki khih khawng ut zaw uh hi. Khrist hakkol sangin ci le
sa lunggulh hakkol in nak pi in a gik zawtham pek ahi hi.

              Khrist hun laia Judah Pawlpi leh Rome pawlpite vai a kibatna a
om hi. Jew te in apuatham in thukham te zui-uha, a kuhkal nuam mah
mah bang keek in tanglai pupa ngeina a beh lap uh hi. Ahih hangin a
thukhun-gil bulpi teng sim tham takin a sikcip uh hi. Tua bang hi napi
uh in Judah te in thukham ka zui uh hi aci ve ve uh hi. Rome pawlpite in
zong singlamteh ka zahtaak uh hi ci uh hi. Khrist thuakna lak ding limte
thupi sak in a pahtawi uh hi. Ahih hangin amau nuntakna sung Zeisu ki
dawk sak ding anial uh hi.

              Tua pawlte in Biakinn tung, biakna tau tung, leh puansilh tung
khawng aki pan mun ci teng ah singlamteh lim tawh ciamtehna koih uh
hi. Mun khempeuhah tua lim pen pua tham zahtakna leh pahtawina a
pia uh hi. Ahih hangin Khrist hilh thute pen khiatna nei lo, thuciin
mawk mawkte leh a khiatna maan lo a phuahtawm thute sangin niam
sak zaw in a phum cip uh hi. Mittaw sialkhau-let tentan uh ci in Honpa
in Jew te amawh paih na teng tu-in Rome pawlpi makai te in a vetzaw
in a zui uh hi. “Amaute in vangik pipi lom hen in mite liangko ah a suan
uh hi. Ahi hangin tuate khin nadingin a khutme nangawn uh a tangsak
nuam kei uh hi.” ci hi. Matt. 23:4(ZIV). A khalau thei mite tungah
Pasian hehna kihta in lau thawng sak den napi uh in, pawlpi uliante
khuaval zulhtat in a-ut a-nuam-un nungta uh hi.

                Milimte leh tangvan biakbawl na, misiangthote tunga thuumnate,
leh pope pahtawinate pen Pasian leh A Tapa kiang panin mite lungsim
heii khiat theih nadinga Satan vai hawmna a hi hi. Mihingte a suksiat
zawh nadingin, gupna a pia thei, Pasian khat bek a ompa kiang panin
mite a zol khiatna a hi hi. “Vangik pua a a gim mite aw Ka kiang ah
hong pai ta un, tawl damna ka hong pia ding hi” a cipa taang-in nadang
khat peuh guang ding hanciam ahi hi. Matt. 11:28. (569)

               Kidona lianpi’ thudopphah ki kimangngilh in, mawhna lipkhap
huaizia aselcip zawh nading leh Pasian dikna akitelkhialh theih theih
nading in Satan a hanciam tawntung hi. Ama muut siamna zangh in
Pasian thukham a kulnate kiam sak a, mihingte mawh theihna ding
lampi ahon sak hi. Pasian agilo mah mah bangin mite a muh sak khit
ciangin itna tawh bialo in sahang kihtak bangin kihtak na tawh a bia
sak hi. Ama gamtat gitlohna lim vomkhinsa in Piangsakpa tung ah
biakna a pia sak hi. Mite mit taw sak in, Pasian langdo ding a sawltakte
a suak sak hi. Pasian omzia aleh-amakin mite theisak ahih manin
lawki mi namte in Pasian maipha muh zawhna dingin mihing luang
tawh biak kul hi cih dong in a um sak hi. A mulkim huai nono tawh
milim biakna piang sak hi.

               Rome pawlpi in lawki tawnzia leh Khristian upna a heelkhawm
hi. Lawki lamah Pasian omzia a-leh-amak in laka, gitloh theih tawp leh
galbawl theih tawp suah-in langdo sak hi. Rome Pawlpi’ vangliat pen
hun sung in amau upna bang a up pih nuam lo te a khel thei pen pen in
gawt bawl uh hi. Ama thu a mang lote adingin thahna khuampi a phut
uh hi. Thukhenna ni a aki pholaak ma teng a kimu ngeilo hel ding zah
milompi suamlupna om sak kawi kawi zel uh hi. Sipahlo in sawtvei
agenthei sak ding bawlsiat dan a siam nading un pawlpi makaite in Satan
khutnuai ah siam asin uh hi. Mun tampi ah a mi khelbawlna te uh
mihing thuak theih loh zah in veetsuah lua ahih manin, athuakte in sihna
pen anuam mah mah suahtakna bangin a lunggulh zaw uh hi.

                Rome a langdo kha mi peuh mah’ tanh (tel) ngah ding pen tua
bang thuakna vive a hi pah pah hi. A mite asek nading khaalna in an
ngawl gilkial a sauveipi khumcipna, pumpi gentheih nading a khel nono
leh lung gim theihna tuam tuamte azang hi. A ki sik kik mite in Vantung’
maipha a ngah nop manun nate’ pianpih thukhun ngeina palsat natawh
Pasian thukham a palsat zaw sop uh hi. Leitung nuntak sunga mihingte
nop sak nadinga Pasian piak thupha teng nolh dingin a kihilh uh hi.
(570) Tua man in, Pasian heh sak hi ci in a up uh leitung na khempeuh
thamlo in lawm le gual itna nangawn nusiat sawm a amau leh amau a ki
mawk gawttawm gimthuak mitampi biak inn huang sungte ah kimu
kawi kawi hi.
Kum za tampi sung Satan nasepna leh gitlohna a theikim nuamtein,
Pasian min aza ngeilote lak sangin, Khristian laka Rome pawlpi
khangtangthu sung pan bekin mu zaw ding hi. Gilo pa in hih khemna
lianpi tawn-in Pasian sim mawhna leh mite siat bawlna ding ageel na
teng a deih bangin a sem ziah ziah hi. Tua agamtatnate tungtawn in
amah leh amah a kisel sim zia, pawlpi makaite khutzat in ama deihna
bang a tangtun sak zia, leh Laisiangtho a mudah diak ziate ki mu thei
hi. Tua laibu mite in sim in thei leh Pasian hong itna leh amigitna kimu
dinga, tua bang van gikpi-pi bangmah mite tungah suanlo ahih lam zong
a kilang ding hi. Pasian in lumgsim kitamkham a ki sik kikna leh ki
niamkhiatna tawh thu man ding bek a hong ngen ahi hi.

               Vantung tun’ theih nadinga vantung deih gamtat pha ah kisek
nadingin phungzi saang sung khawng ah numei pasal kong kikalh nelha
om ding cih bang hilhna Khrist in nei ngei lo hi. Ki itna leh kideihsakna
te nusiat ding zong gen ngei lo hi. Honpa lungsim in ki itna tawh a
dim leet a hi zaw hi. Picinna lam ama nawh mite lungsim ah mawhna
omzia tel theih zaw in thuaksiate hehpihna leh khualna lungsim adim
sem-sem zaw hi. Pope in Khrist-ii taang ka hi ci napi in ama gamtatte
leh Honpa-ate khai kaak le’ng bang i ci muh ding hiam? Khrist in
Amah vantung Kumpipa ci-a a bia nuamlote thong sung peuh ah khumin,
khuam tung peuh ah khai-in sat gawp ding cih bang ahih ngei hiam?
Amah ana saang nuamlo te sih daan a tat ngei hiam? Samaria khua
mite in Amah na neubawl lua in Johan a heh suak lua a, “Topa aw,
amau te suksiat nadingin vantung panin meikuang sam le ung nong
awi hiam?” ci-in adot ciangin Jesuh in a nungzuipa lungsim man lang
lua hehpih in, “Mihing tapa in mite nuntakna siasak ding hilo, ahonkhia
dingin hong pai ahi hi” ci zaw hi. Luka 9:54,56 (ZIV). Khrist lungsim
leh Ama taanga ding akineihpa bang zah tak in (571) ki lamdang mawk
uh ahi hiam?

              Rome pawlpi te in amau lipkhap huai gitloh gamtatnasa tangthute
thuum na kamsiam tawh a melh uh hi. Tu in Khrist puan tawh ki zeem
uh a, ahih hangin a sung lam uh kikhel tuan lo hi. A khunsa uh
thubulphuh ngeina teng tudong mah in kip lai hi. Khuamial pen pen
hun lai-a a bawl uh upna bulpi te mah kip let lai ve ve uh ahih manin,
kua mahin tak sang pah kei hen. Protestant te in a lam naih uh papacy
thuguilet leh vangliatna pen puahphat hun lai-a Pasian mite in luang
khaam-a ana mawh kawk khiat pen mah uh hi lai ve ve hi. Kumpite
uliante a uk, a nuaisiah, ki phatsakna leh ki thuneihna teng mah len lai
uha, Pasian khutzat mahin a ki gen lai ve ve uh hi. Gitlohna leh suksiatna
lam ah mihing te suahtakna suksiat sak a, sangbel Pasian misiangthote
a thah thah hun lai sangin alungsim uh neem zaw tuan nai lo hi.

               A vangliatna in zong 2 Thess. 3:3,4.sunga hun nu nung lampial
nading hilh kholhna ki gen pen mah a hi hi. Thankik in a tawlbawk
alang san, alang duma akidawk sak theih bangin a vaihawmna leh ngimna
te a picin theih nadingin kidawkzia khel dan a siam hi. Ahih hangin tua
akheel kawikawi pianziate nungah a gulgukhauh a sel sim kin ken hi.
“Upna pen upna lampialte leh tua bang dinga muan mawh ahuaite tawh
mot koih khawm ding hi lo hi” ci uh hi. – Lenfant, “History of the
Council of Constance,” vol. 1, p. 516 (ed. 1728). Misiangthote sisan
tawh kumtul vaalsung avangliatna uh ana ciamteh tua pawlpi pen Christa
mah in ki bangci pom thei ding hiam?

              Ni dang sang in Rome pawlpi hong kikhel zaw hi, Protestant te
tawh hong kineh mah mah ta hi, ci-a Protestant gamte ah a ki gen kheu
kho pen a haang khat a om ahi hi. Kikhelna pawlkhat a omtei hangin
papacy lampang panin athu uh a kheel ahi kei hi. Rome pawlpi in Protestant
te tawh hong kineh mah mah ngei hi. Tua pen Protestant te in
puah phate huna a upna leh zuihnate panin hong niamkiat zaw pha mah
mah uh ahih hang bek ahi hi.

                Protestantte in leitung maipha a zonna lam-un, huhna manlo ngah
uha, tua in a mit uh amang sak ahi hi. Telmuh theilo uh ahih main a sia
khempeuh nangawn a hoih hi ci uh a, thaman a ki mu khia thei pah a
hoih khempeuh zong a sia hong ci leu leu ding uh hi. Misiangthote
adinga kipia khuavakte len cinten ni ci loin, hun beisa-a Rome tawh a ki
thu tuah theih lohnate uh leh a thutangpeek na te uh tu in thupha tawi in
amai sak nading (572) un mawhmaina ngen zaw behlap ta uh hi.

               Rome pawlpi’ upna apakta hetlo mi tampite nangawn in zong
tua pawlpi’ vangliatna leh a huzaap pen kihtak zia ding a phawkzo kei
uh hi. Hun laizang (Middle ages) hun sunga pilna leh khaalam khuamialpi
tua pawlpi thu upna, thuciin mawk mawk te, leh net cipnate pung sak
zaw in, pilna leh thuphawkthakna a kizelh hun ahi khangthak hun in
biakna suahtakna hong taangzai zaw ahih manin, ukcipnate leh
kithuaklahna te a beisak hi ci-in a um uh hi. Theihna leh lungsim vaak
hunnangawn in hun lui a piang thusiate omkik ding cih akigen ciang in
a nuihsan uh hi. Hi mah hi. Khuavak pha mah mah ta a, pilna, thumuhna
lungsim, leh biaknate in leitung a taan’ ta hi. Ahih hangin theih ding
thukhat a om hi. Tua in, khuavak tam ki pia napi anialte in a lumlet te
adingin khuamial hong sah pha zaw kan leu leu hi cih thu ahi hi.

               Nakpi thu ngen-a Laisiangtho simna in Protestant te papacy
dinmun maan musak dinga, kih sak in a peel sak ding hi. Ahih hangin
mi tampi in amau lungsim ah pil kisa lua uh a, thumaan muh nadingin ki
niamkhiat-a Pasian zon ding kul sa nawnlo uh hi. A lungpilna leh
thutheina uh a ki phatsak pih uh hangin Pasian vangliatna leh Laisiangtho
thumaan a thei het kei uh hi. Amau lungsimsung thu phawkna kitheih
mawh bawl dingin a hanciamna lam un kha lam thu leh ki niamkhiatna
thu pelh theih nading mun a zong zaw uh hi. Pasian mang ngilhna hinapi
Pasian aphawk den veve hih a ut uh hi. Tua bang lunggulhna a nei mite
alungkimsak thei ding in Papacy in nasep asiam mah mah hi. Gamtat
pha suanga gupngah ding pawlkhat, leh a mawhna mah uh tawh gup
ngah nuam pawlte ading in upna lampi nih a bawl sak uh hi. Tua upna
nihte pen leitungbup phial in a pom pih hi. Hih in a vangliatna leh
agualzawhna thusim laigil a hi hi.

               Pilna leh thuphawkna amial ciangin papacy gualzawh nading hun
hoih pen asuah bang mah in, khauvaakpi hong tan ciang in zong ama
ading in gualzawhna hun hoih a hong suak kik zia ding hong ki lak hi.
Laisiangtho neilo in thuman a theih loh uh hun lai in, amit uh kihumcipsak
ahihmanin, mi tultampi in thangzak mulo in a awk uh hi. (573) Tu hun
leu leu ciangin mihingte in “pilna (science) khuavaak” acih khem uh mi
lung geel tawm thu in mi tampi’ mit leng gawp-in mit kihumsak hun lai
ate bang mah in thaangzaak va sik leu leu uh hi. Mihing pilnate zong
hong bawlpa Pasian hong piak hi a, thumaan leh dikna nasep na-a zat
ding ngimna tawh apiak a hi hi. Ahih hangin kiphatsakna leh lungliatna
in mihing kisathei sak in, amau geeltawm thukhun khat peuh pen
Laisiangtho a Pasian kammalte sangin a tung nung sak zaw uh hi. Tua
ciangin pilna in hai lai hunte sangin a nasia zaw in siatna a tun’ hi. Tua
bangin tu hun a pilna kici khem pen in Laisiangtho thumaan nenniam
ahih manin, papacy nasepna a kisaan’ theih nadingin lampi hong asuak
hi. Khuamial hun lai-a thumuhna a dalcip pen ama vangliatna akhan
theih nading ahih mah bang ve ve in a nasepzia a khel bek ahi hi.

              Tu huna United State-a om biakna sangte leh nasepna khat peuh
in kumpi huhna a saang niloh uh hi. Protestantte in Europe-a Rome
pawlte gamtat bang mah azui uh ahi hi. Tua bek thamlo in Europe ah a
taansa uh tungnunna teng, tu in, Protestant lak ahi America gam ah
ngah kik nading un kongvang a hong uh ahi hi. Sunday aana hial-a tan’
sak nading ngimna ahi hi. Tua pen Rome pana ki phuaktawm ngei nakhat
ahi hi. Pawlpi’ tungnuna aana lahna ding ciamtehna hi ci-a atangko
in akisialhpihsa uh ahi hi. Pasian thukham sangin tungnung sak zaw-in,
leitung ngeina leh thuciinte tawh gawm-a kizahtak zawk nadinga papacy
ngimna a hi hi. Tua ngiimna pen Protestant te lak ah hong thunlut
uh a, ni danga Rome in a thupi sak zah mah bangin Sunday pen tu in
Protestant makaite in hong thupi sak leu leu uh ahi hi.

              A sawt lo-a hong tung ding kidemna sunga na seem pangpi dingte
thu hih lai a sim kha mi in a tel theih nop leh, hun beisa-a Rome pawlpi
gamtatzia ciaptehna tangthu guiteng sutkik ta uh hen. Protestant te leh
Pope te kikop-a a bawl tawm uh thu upna a nial mite tung ah bang hong
(574) ci gamhtat ding uh hiam cih a thei nuamte in, Rome in Pasian
Sabbath leh akemcing mite huat vilvelna lungsim avom zia leh agawtna
thu omsate thei ta uh hen.

              Tua lawki pawlpi leh zehpi ni pen Khristian sungah a kip sak na
ding un, kumpi thupiakna, kikhoppi tawh kipsakna, banah kumpi kopihna
thatang dong zangin a dawl dawl in a kipsak tawm uh hi. Mipi’in Sunday
tan’ ding thu a piakhia masa pen pen in Constantine kumpi piak
thukhun ahi hi. Hih thupiakna ah Khuapi sunga teeng mite “ni kizahtak
ni-in” tawl nga uh hen. Gam sung khuaneu ateng mite in ahih leh a
lokhawhnate uh ah sem thei hi, ci hi. Khrsitian minpua khat hong suah
khit ciangin, kumpipa in, tua lawki van ahi zehpi ni pen Khrisian nipi
banga zat dingin AD 321 kum in thu apia khia hi.

              Bishop khat a hi Eusebius pen kumpite maipha piak a zong den,
Constantine a phat den a lawmpa zong ahi hi. Amah in kumpipa thupiak
in Pasian aana laih khia lian zo sa nai lo zek ahih man in, Khrist in
Sabbath pen Sunday ah khiin zo hi ci in thuthak khat a behlap mik mek
hi. Tua thuthak a kip sak nadingin Laisiangtho munkhat beek zong a
bulphuh kei hi. Tua thu amah tek mah in zong maan sa lo ve ahih manin
kua khek hiam cih a pulakna ah, “Sabbath ni-a ki bawl ding teng Topa
ni-a bawl dingin ka khiin to khin uh hi” a ci zaw sop hi. – Cox, R.,
“Sabbath Laws and Sabbath Duties,” laimai 538 (ed. 1953).
Phuahtawm lel ahi Sunday in Topa’ Sabbath sik cip sak ngam dingin
mite ahang san sak hi. Leitung’ pahtaak ding a ut khempeuh in lah tua
nibiate zehpi Sunday ni pen apom bawl keei pah mawk uh hi.

              Rome pawlpi dinmun leh ukna a hong kip sem sem ciangin Sunday
pahtawina zong a hong kizom to suak hi. Tawl khat sung mite in lo
kuan ni in azang ve ve lai uh a, a ni sagih ni pen Sabbath mah-in kiseh
lai ve ve sam hi. Ahih hangin dam dam-in hong khek zo te-tek uh hi.

                 Leitung thu-a ki nialnate khensat na dingin Sunday ni a zat loh nadingun
Rome pawlpi zuma thukhen naseemte a khaam uh hi. Tua khit a sawt
loin nasem mi khempeuh tua ni in tawlnga ding, a manglo teei teei te
topeng mi ahih leh gaam ding, sal ahih leh nak pi-in ki sat ding hi, ci in
thu pia khia leu leu uh hi. Tua khit ah (575) behlap to lai uh a, mihau in
a palsat leh a neihsa a lang lak sak ding, tua na ngawn-a a palsat lai lai
leh amah sila suak sak ding, ci uh hi. Mi nautang in a palsat leh gamsung
panin khantawn nawh mang thuak ding, ci to leu leu uh hi.

             Tua ni-a nasemte’ tuahsiatna zong nipi khapi awiloh man-a
piang nalamdang bangin a gen uh hi. Tua te laka aki gen khat, lokhopa
khat in Sunday ni-a lo kho dingin a tutang sik khat tawh a hah siang
leh a khut ah tua sik belh cip a hih manin, “na mah mah leh mai zum sa
pi pi-in” kum nih tawntung vom het mawk hi, ci-in athang sak uh hi.
– West, Francis, “Historical and Practical Discourse on the Lord’s
Day,” laimai 174.

               Tua zawh ciangin, tua banga Sunday apalsat te leh aveengte uh
tungah gimna lianpi atun loh nadingin biakinn ah pai in thungetna guuite
a va saam hamtang nading uh, azaksak sawn dingin, khawk-uk phungzi
te tungah Pope in thu a pia hi. Thu sinna kikhoppi khat nei uh a, Sunday
ni-in na seem le uh keek in deeng ahih man-in tua ni pen Sabbatha
zat ding mah hi, ci uh hi. Bang hang hiam cih leh Phungzite bang in
“A hi lel ding mah ahi ve! Pasian in tua ni lopthop bawl ding phallo pha
ngel cih hong hilh a hi ve!” cih sak nong uh hi. Protestant te mah in
zong tua dan a hong zui pha san uh hi. Tua khit in, Siampite, biakna
seem siate, kumpite, upate, leh mi muan huaite in, “tua ni pen ama
zahtaak-kainasa banga zahtak ding, a hi thei zah zahin puah ding, mailam
ah zong Khristian upna kepcingna ding in ki apna tak tak tawh tang to
to ding hi,” ci-in ngetna thak khat a bawl beh lai uh hi. –Thomas Morer,
“Discourse in Six Dialogues on the Name, Notion, and Observation of
the Lord’s Day,” laimai. 271 (1701 kum) ah.

             Pawlpi thukhensatna tawh a kipiakhiasa thukhunte hawmthawh
uh ahih manin, Sunday ni-a tawlnga dingin mite a lauthong sak zo ding
leitung uk kumpi te aana tawh behlap-a thu piak dingin a ngen uh hi.
Rome ah makaite kikhopna khat nei uh a, hun beisa-a thu khensatna
omsa khempeuh kip sak pha kik in, a khauh zaw-in a puah pha uh hi.
Tuate pawlpi Upadi sung ah hel-in kumpi aana tawh Khristian khempeuh
phial zuih dingin a bawl uh hi. –(Heylyn, “History of the Sabbath,”
Part II, khawkpi 5, khen. 7na ah en in.)

             Laisiangtho sawlna a om het lo thu ahih manin Sunday tan ding
(576) ahah gen lua vialte’n khat vei-vei mai zum thuak lawh thei uh hi.
“A ni sagih ni in Na Topa Pasian Sabbath ni ahi hi” ci-a Jehovah in tel
taka agen pen nil khiai in, Nibiate zehpi Sunday ni zat mawk pen hoih
ding ahi hiam ci-in mite in a Siate peuh uh dong thei zel uh hi.
Laisiangtho panin teci panna om lo ahih ciangin thu dang phuat khiat
hong kul hi. Kum zalom 12 lai-in Sunday tan ding han suah-a vaak khat
England-a pawlpite kiang ah va lut hi. Ahih hangin thumaan teci pang
nuam pawl khat in na nolh uh a, a nasepna bang mah gah nei loin tua
gam pan pai khia kik hi. Tawl khat khit ciangin hong pai kik-a, aana
hial tawh sawl theih na dan ding a ngaihsun hi. A hong pai kik ciangin
bel a taang sapna teng ngah ahih manin hong picing mah mah hi. Savun
kizial laidal khat hong kenga, a sung ah Sunday tan nading thupiak
kigelh hi. A tang nuam lo te in a lauhuai mah mah gimna ki thuak sak
ding hi ci-in ki gelh hi. A ta-tak-in hih laibu pen aphualpi uh Rome-a
pope zum pana ki bawl ahong pusuak hi napi, Pasian mah mah in van
pan-a hong khiat suk hi ci-in a gen hi. A cihna ah, Jerusalem-a Golgothaa
St. Simeon biakna tau tunga kimu hi ci uh hi. A pawlpi’ thuneihna
ding, kip nading leh hauhna nadingin, zuauphuah leh bawltawm lim
lahna vi-ve tawh a kalsuan den tawntung mah uh a hi hi.

              Saturday nitaklam nai thum pan sangkah nikhatni zingsang nisuah
dong nasep ding a khaam uh hi. Tua thu kipsaka aki zuih theih nadingin
na lamdang piang tampi om sak uh-a, tuate tawh kip sak uh hi. Tua aki
khaam hun sung tenga na seem tei tei te zaw cip (paralyse) hi, an neel
gawi khat in a an neel hong pusuak ding a sak leh sisan vive hong
pusuak a, a an gawina peipi lah tui hat mah mah napi-in a khawl cip hi.
Nupi khatin a an pheeng a beelsa sungah a han’ leh a beel sa mahmah
napi in a lak khiat kik ciangin a sial mah-in na om lai hi cih peuh gen uh
hi. A dang khat in a an neel lom meeksa nai kua cianga em dinga a
koih, Monday ciang em mai ning ci-a a koih pen a zing ciang a ve et dih
zen zen leh Pasian vaang tawh emsa-in a na om a mu hi peuh ci uh hi.
Mi khat mah in Saturday ni nai kua zeh tan’ kipat khit-in moh mah
bawl-a, a zingsang teh (577) neek dinga a bal khap leh sisan hong
luang khia hi ci uh hi. Tua banga a haithu sim keei, upmawh thuciin
pian vive tawh puahto in Sunday tan na leh a siantho sakna te a ki
kipsak to to pong mawk a hi hi. – Roger de Moveden, “Annals,”Lom
2, laimai 528-530 (Bohn ed.).

              England gam mah bangin Scotland gam ah zong tanglai Sabbath
tawh gawm in Sunday ki zangh hi. Ahih hangin a tuam vilvel-a
siantho sak nading a kisawl hun kibang lo hi. Scotland kumpipa in
“Saturday sun nai 12 panin siantho sakna kipan ding hi,” ci in thu a pia
hi. Tua hun panin Monday zing sang dong kua mah in leitung vai
peuhmah hawm lo ding hi, ci hi. – Morer, “Dialogues on the Lord’s
Day,” laimai 290, 291 ah.

              Bulkip om het lopi mah-in papistte in mipi mai ah, Pasian in
Sabbath sianthona a bawlsa teng kibot khia in mihing bawl tawm-in
Sunday sianthona ki kip sak hi, ci in tua bangin pulaak khia uh hi. Kum
zalom khawk 16-na ciangin papal ki khoppi khat hong neihna uha,tua
lai pan in, “Khristian khempeuh in na phawk ding uh thu in, Pasian in a
ni sagih ni pen seh khia a, Jew te bek hi lo Pasian bia-a kinei khempeuhin
saang-in tang ciat uh hi. Ahih hangin tu in ei Khristiante in tua Sabbath
ni pen Topa’ Ni ah i khiin to ta hi” ci uh hi. – (Idem. pp. 281, 282).
Pasian thukham a kheel mite in amau leh amau zong a ki thei lo hi het lo
uh a, Pasian sangin ki a tung nung sak zaw uh hi tang hial sam hi.

               Romete bawl khiat ngeina a zui nuam lote pen sisan luangin
sawtveipi sung ki bawl sia hi. Sawt veipi sung sisan luangin bawlsiat
thuak Waldenses te lak ah honpi khat in Sabbath zangte ahi uh hi. Mi
dang te zong tua mah bangin thukham nambat lina a zuih man-un ki
bawlsia hi. Ethiopia te leh Abyssinia a khristian pawlpi te tangthu ah
kilang pha deuh hi. Khua mial Hun sung te-in Africa gam laizang lama
Khristiante leitung mun dangte in phawk kha loin amau upna bang bangin
suakta takin biakna pia thei uh hi. Ahih hangin Rome in tua bang
mun om hi cih a theih ciangin Abyssinia kumpipa tung ah pope pen
Khrist’ taang ahihna thu kiza sak hi. Thu dang dang bawl tawm thute
zong kiza sak to to hi. Sabbath tan’ loh nading sawlna thu leh (578)
thu mang lo te in nasia tak in daan thuak ding cih thu zong pia uh hi. –
(Michael Geddes at “Church History of Ethiopia,”laimai. 311, 312
ah). Papal gilo ukcipna pen Abyssiniate adingin hakkol gikpi hong
suak a, amau zong tua hakkol a ngawng pan-un a sut khiat zawh
nadingun kipeek uh hi. Tua banga nakpi a kithasaan na uh tawh Rome
te pen amau ki ukna panin nawh khia thei uh a, a tanglai upna mah uh
zangh kik uh hi. Pawlpite in amau suahtaknate ah a lungdam uh hi.
Romete khembawlna, mottatna, leh ukcipna te thu tawh kipawl thusia
teng amangngilh ngei kei uh hi. Tua ahih manin Khristian dangte
nawkkhakloh dingin, gamtuam om ding in a thu kim zaw uh hi.

              Africa gam-a pawlpite in popete a lampial ma-a a tan’ uh mah
bangin Sabbath a zang uh hi. Pasian thukham zuihna tawh a ni sagih ni
zang uh a, pawlpi ngeina zuihna in Sunday ni na seem loin om pong uh
hi. Romein liat penna a ngah ciangin Pasian Sabbath sikcip in ama aa a
guang hi. Ahih hangin Africa gama pawlpi te in kum tul dek tak sung
bang amau lampialna zuih pih loin, ki keem thei uh hi. Romete in a
lampi uh Africa dong hong khun’ khit uh ciangin amaute tungah zong
Sabbath maan pai khia a, phuah tawm sabbath pen zangh dingin a aanasawl
uh hi. Tua pan in gam suahtakna a ngah phet-un thukham nambat
lina a zang kik pah uh hi.

              Rome in Sabbath maan leh a zuite muhdah in, ama phuah tawm
pen ki zahtak zaw leh a deihna uh hih ciamtehna tangthute pan in ki mu
thei hi. Rome pawlpi leh Protestantte kigawmkik-in hih a piangsa thute
bang mah in hong bawl kik ding uh a, Sunday hong pahtawi pha kik
ding uh hi, ci-in Pasian kammal Laisiangtho in a hilh khol hi.

               Mangmuhna 13 sunga hilh kholhna ah, Tuuno bang kii nih nei
sapi in “leitung mi teng khempeuh” papacy bia sak ding hi ci-in gen hi.
Tua papacy pen “kamkei” lim tawh a kilak pen ahi hi. Tuuno bangin
kiinih anei sapi in, “leitunga teng mi khempeuh kiangah sapi milim
khat bawl sak dingin sawl ding hi,” ci hi. Tham loin “a neu a lian, a hau
a zawng, sila, leh topeng” khempeuh in “sapi ciamtehna” nei sak ding
ci leu leu hi. (579) Mang. 13:11-16. Tuuno banga kii nih a nei sapi
acih pen United State of America ahi hi. Rome pawlpi’ vangliat hun lai
a, Ka tungnunna uh ciamtehna hi ci-a, a phuat Sunday tan’na pen aana
hial mah-a kitan’ kik nadingin America in hah bawl in a hong sawl gawp
ciangin hih hilhkholhna a hongtung ding hi. Hih papacy biakna a kipiakna
ah America bek hi lo ding hi. Rome ukna in a huam khak ngei
khempeuhte ah a hu zaap kisia nai het lo hi. Hilhkholhna in ama vaang
hong tho kik ding hi cih a gen zo hi. “A lutang khat si dek tak-a liamna
thuak ka mu a, tua liamna a dam kik zo hi. Leitung bup in tua sapi
lamdang sa-in a nung a zui uh hi,” ci hi. Mang. 13:3. Tua si dek-a
liamna pen 1798 kum a pope ki matna a hi hi. Tua khit ciangin
kamsangpa in “aliamna dam kik a, leitung bup in ama nung a zui uh hi,”
ci hi. Paul in tua kisiatna mi in Jesu nih veina hong pai dong huam hi ciin
tel tak-in gen hi. 2 Thess. 2:8. Hun bei siang dongin ama mikhem
nasep pen sem zom suak ding a hi hi. Mangmupa in papacy vai a genna
ah, “Tuuno nuntakna laibu sungah a min uh kigelh lo leitung mi
khempeuh in sapi a bia ding uh hi” ci hi, Mang. 13:8. Leitung hun lui hi
ta leh hun thak hi ta leh, Sunday ki pibawlna tawh papacy in leitung bup
te’ biakna ngah ding a hi hi. Tua pen, Rome pawlpi thuneihna tawh ki
phuankhia, mi khempeuh in a zuih thu ahi hi.

                 Kum za lang val bang America-a hilhkholhna sin te in hih thu
teci pang in taangko khin uh hi. Tu in thu piangte en le’ng, hih
hilhkholhna a tun’ nadingin ki nawh mah mah ta hi. Protestant siate in
zong Sunday tan’na a nakgen mah mah uh ciangin a masa-a papal siate
in Pasian hong piak hi ci-a a teci pan’ nading-ua na lamdang piang ci-a
pau lap ding a phuah tawm pong hel mawk te bang mah-un hong om
kik ve ve ding hi. Sunday nipi a palsat man-un Pasian hehna ih thuak hi
cih khawng hong om lai ve ve kha sop ding hi. (580) Tua pen a kici
ngeisa hi a, tu in a mong ki pan kik ta hi. Sunday aana hial-a tan’ sak
theih nading vaite in tu in din munkip a ngah han han khin ta hi.

              Rome pawlpi’ thukawi zia leh a kikep zawh dan uh lamdang
mah mah hi. A piang ding thu zong a sehkhol thei hi. Protestantte in
nipi maan lo a saan’pih man-un amau nung zui-a a bia ahih gige lam
zong a thei uh hi. Hun beisa lai-a a bawl ngeisa bangun aana hial-a a
zuih sak theih nading kigingsa in a ngak gige uh ahi hi. Thumaan khuavak
a nial mite in a khial-theilo-a akineih pa phuat khiat thute zuih pih in a
pahtawi theih nadingun amah bel in huh angen zaw lai ding uh hi.
Kizopding haksa asa hi lo ahih manin, amah in hih thu ah Protestant te
a huh nuam mah mah ahi hi. Hih pawlpi thu a mang nuam lo mite bawlna
dan ding pen papal makaite sangin a siam zaw kua om ding hiam?

              Papal ngimnateng zui in a ukna nuai ah a leh-lut kik ding in
Rome pawlpi in leitungbup zela a taisan sa pawl tuam-tuam te kaihkhop
kikna ding kipawlna lianpi khat a bawl hi. Leitung tuam-in gam tuamtuam
a om Khrisian Pawl tuam tuam mi mak tampi te in zong pope thu
mang dingin a kihilh khin zo uh hi. Minam tuam-tuam leh kumpi gam
tuam-tuam khempeuh in zong nadang khempeuh sangin hih pawlpite
thu a mang zaw ding uh ahi ta uh hi. A gam uh tungah citak ding in
kam ciam aneih phial uh hangin, Romete thu a man’ nading kamciam
zong a koih khin khian veve uh hi. Tua in kiciamna dang khempeuh a
deep zolai ding ahi hi.

              Minamte lak-a a nasep siam zia, siksan ding munkip a ngah zia,
ban ah kumpi leh mipite asuksiat zawh ziate Tangthu te en le hang ki mu
hi. AD 1204 kum-in pope innocent a 3-na in, Arrogan kumpi Peter 2-na
pa thu lian mah mah khat tawh akiciam sak hi. “Kei Arragon kumpi
Peter in ka topa ahi pope Innocent tung ahi zongin, ama zom Katolik te
leh Rome Pawlpi tungah ahi zongin citak in a thu ka mangden ding hi, ka
gam sung ah Katolik upna zui in aki hut nadingin ka sem ding hi, lampial
thu nial peuhmah ka bawl sia ding hi, ci-in mipi theih dingin ka kiciam hi”
ci sak hi. –Dowling, J. “History of Romanism,” p. 6, sec. 55.

              (581) Rome phungzipa in “apaihnop kumpite paikhia thei hi”,
“gam-uk kumpi diklote zong a gam bup in phiat thei hi”, cihna thu
omsa zui-a a ki ciam sak ahi gige hi.

              Rome in Ka ki khel ngei kei hi ci-in kisialhna thu ki phawk
tawntung ta hen. Gregory a 7-na pa leh Innocent a 3-nate thukhun
bulphuhte tu mah mah-in zong akip lai ahi hi. Kum zalom beisate-a tua
aanate a zat zah mah un ahong zangh toto lai ding uh hi. Protestant te in
Sunday pahtawi nading in Rome te pan pihna a deih sese uh zong, mai
lam thu ding a muhna uh tom lua ahih manin, bang sem uh cih amau leh
amau nangawn aki tel zo lo uh a hi hi. Hih nasepna picin nadinga
Protestantte a hai dian keei mawk uh ciangin, Rome in bel ni danga a
neih ngei, a taan kiksa tungnun pen na ngah kik nadingin lampi zik zik uh
hi lel cih a mu gi ge hi. America ah hih Upadi khat vei kip phot leh pawlpi
in gam ukte thuzawh zaw-in biakna zuihna pen leitung Upadi tawh aana
hial-in sawl sak ding uh hi. A tom-in gen le’ng, gam ukkumpi thuneihna
leh pawlpi thuneihna hong kikop dinga, aana hial-in mite lungsim upna
suahtakna gakcip ding uh hi. Tua hun ciangin hih United States (America)
gam leitang tungah Rome in gual zawhna a ngah ta a hi hi.

             Pasian kammal in sawt lo-a hong tung ding lau huaina hong hilh
hi. Protestant te in a awlmawh loh uh manin, Rome te ngimna bulpi thei
lo uha, a thangzak ah a awk uh hi. A suakta zonawnlo din mun a tun uh
ciangin a mu phing ding uh ahi ta zen hi. Rome pawlpi thuneihna ahih
leh kua ma phawk loh in a lian semsem hi. Amau thu upnate in, pawlpi
sungte, mite lungtang tawng, leh thukhenmangte zumpi sung dong a
zel kawi kawi hi. Ni danga azatsa bawlsiatna ahong zat kik nading in
sim tham munte ah a ki pithawi mah mah khin ahi hi. A gamtat khiat
theih hun hong tun’ cianga azat pah theih dingin lamet lohna munah
simtham in thakholin siksan a guangguang hi. Ama deih pi pen in dinmun
kip hi a, a deih bangin angah khin ahi hi. Eite in a sawtloin Rome
ngimna mu in ih phu kha ding hi. Pasian thu um-a a zui mi peuh mah ki
nopneh in bawlsiatna thuak ding uh hi.

             Laisim mimal khempeuh Topa kilam thakna hong suak sak ta hen.


Lungdam
Kimnu/nunu.

No comments:

Post a Comment