Friday, October 21, 2011

8. Luther - Kikhoppi Mai ah.

                                8.Luther - Kikhoppi Mai ah
(145)
                 KUMPI thak Charles a 5-na pa in Germany kumpi tokhom hong
ngah ciangin Rome sawltakte in a nuampih na uh hong puak-in
athuneihna zangh in puahphate a mai dal pih nadingin a zol uh hi. A
lang lam panin Saxony te, amah kumpi lukhu a ngah nading Mee pia te,
in a thu gen za masa lopi in Luther langdo dingin kal khat zong a suan
loh nadingin a na kho uh hi. Kumpipa in a cih nading thei loin a buai hi.
Papist te in lah kumpipa in Luther sihna thuak dinga thu a piak kei leh
adang lungkim zawh na nei lo uh hi. Mee piapa in lah, “Luther lai gelh
te kumpi lam pan a hi a mi dang khat peuh in a hi zongin a nial zawhna
uh om lo hi ci in khauh takin gen a, “Doctor Luther pen a cing ding
guan-in mipilte, Pasian itte leh thukhente mai ah hong ki laak leh” ci in
a ngen hi. – D’Aubigne, b. 6, ch. 11.

               Kumpi Charles hong maan’ khit a sawt loin Worms khua ah
Germany gam sung teng khempeuh kikhoppi khat hong ki bawl a, tua
bek mah vai pi-in a ki ngaihsun hi. Hih minam bup kikupna ah gam uk
zia a tuam tuam te zong ki vai hawm dinga, kumpi vaihawm ulian teng
in makai khangno a kumpipa uh tawh thu ngaihsut khawpna masa pen
a nei ding uh ahi hi. Gam sunga mun ci teng pana pawlpi leh gam sung
makai liante zong hong pai uh hi. Leitung uk tote, ulian tate, a vanglian
ukpa te, amau gui zui a gam luah nuamte, kumpi thusuak pawlpi upate
in amau tungnun’na vangliatna te, thukhen zum-a milian (knights) te in
amau galvil vantawi te tawh, gam dang gamlapi pi pana ambassador
(146) te tawh Worms ah hong ki khawm uh hi. Tua zah-a ki khop
thupi sung hi napi in a vai hawm khempeuh te lak pan uh Saxon Biakna
puahpha pa thu bek i lawp hon in vai pi pen hong suak mawk hi.

               Charles in a masa in kiteelna-a Mee piapa (Elector) kiang ah,
kikhoppina ah Luther hong paipih in, a keem ding zong pia ding, thu
zong ut bang bangin thu thei te tawh ki kum sak dingin a gen khol hi.
Luther in zong kumpipa mai-a din’ ding a ngak lah mah mah hi. Tua
hun in ci dam pha lo a, Mee piapa kiang ah laigelh in: “Cidam in kei
thu-a kong pai zawh kei leh zong a damlo pi mah in kong kipua sak
ding hi. Kumpipa in hong sam a hih leh tua pen Pasian hong sap
bangin ka tuat a, ka lau het kei hi. Ava thuhilh dinga hong sap uh hi lo
ka hih nungsang, Ka tung ah thusia hong bawlnop uh leh hong bawl
thei kha mah ding uh hi. Tua ahih manin amau deihna bang hi lel hen,
Topa in pha a sak bang hi dingin ka aap hi. Meikuang khuk sunga
tangvalno 3 te huu khia Pa tu ni-in nungta lai lai hi. Hong huut kei
hial leh zong kei nuntakna lel neu lua hi. Gospel thu pen migilo te
nuih sat, sim mawh loh ding bek keem zaw-in amaute hai gual zawh
khak loh nadingin i sisan te buna ni. Mi khempeuh te hotna ngah
nadingin kei sihna leh kei hin’na hangin phat tuamna a om ding leh kei
khentat ding hi lo hi….Taai mang ding leh nung tolh in ki pulaak ding
lo ngal thu dang ah nong sawl bang bang kong hih ding hi. Tawkik
ding leh taai mang ding cih bang te bel ka seh thei kei hi,” ci hi. – D”
Aubigne, b. 7, ch. 1.

             Worms-a kikhoppi na ah Luther hong pai ding cih thu a ki zak
sak kawi kawi ciangin mipi lawp mah mah uh hi. Papal thu gil teng
keem,Alexander in din’ mun buai sak lian ding hi cih a mu khol hi.
Pope in amawhsak sa mi khat thu pen tel kan lai lai ding cih pen tua
thuneihna nei, na khempeuh a uk siampipa sim mawhna suak mawk
ding hi. Tham loin hih pa pen thu gen siam a vaang nei khat ahih manin,
a thu-in ki nial le uh pope-ii khut nuai-a naseem lianpipi te’ mai nangawn
dal thei tham ding cih a mu thei hi. Tua ahih manin in a man alang thei
pen pen-in Luther pen Worms a hong pai loh na dingin Charles kiang ah
a va nolh pah hi. Tua pen (147) Rome pawlpi pana Luther a ki paihkhiat
a than’ laitak a hi hi. Tua thu hang kawm tawh in kumpi Charles in a thu
a man’ ding hi pian hi. Amah’n zong Luther a taw kik kei ding leh
Wittenburg ah na om mai hen la ki khopna ah hong pai loh nadingin ME
pia pa kiangah lai a gelh pah hi.

              Tua bang ciang lel tawh Aleander lungkim zo loin a sia theih
tawp suah-in Luhter mawhsakna a piak nadingin hanciam hi. Tua ciang
lel sangin a bun zaw dingin ulian vaihawmpite, phungzi lian pite leh
kikhoppina-a ulian dang te kiang ah Biakna puahphapa pen “pawl khen,
kumpi lang do, Pasian awlmawh lo, Pasian gensia’ in a ngawh nading
un a ngen den den hi. Ahih hangin tua kikhoppina ah Romete’
sawltuakpa in a lungtang puak zia a kam pau leh a omzia ah a hong ki
lang sak hi. “Hanciamna leh Pasian thu kinna sangin muhdahna leh
phulaak nopna a lian zaw hi,” ci ciat uh hi. – Ibid. Tua kikhopna sunga
a tam pen te in Luther nasep hoih sa zaw tek uh hi.

               Aleander hong hanciam pha saan in, kumpipa kaing ah pope
thupiak khiatsa om bang a zuih dingin a hansuah hi. Ahih hangin Germany
gam Upadi ah kumpi vaihawm upa pite thu kimna omlo pi in tua
bang hi thei lo dingcih hi napi, Rome sawltakpa in a cih teei teei ciangin
thu zawh a, Charles in kikhoppi mai a thu gen dingin a sawl ta hi. “Tua
ni pen pope sawltakpa (nuncio) te vaang neih ni a hi hi. Kikhoppi thu
pi a, a vaihawm te uh zong a thupi zaw lai hi. Aleander in pawlpi
khempeuh’ Nu leh Tonu a hi Rome’ adingin thuumna a nei hi.” Amah
in Khristian sunga makaipite kikhop na ah Peter thupina a lak khia ding
a hi hi. “Amah pen thu uang gen thei khat hi a, tua hun adingin ki tuak
mah mah hi. Pasian’ sehna sa bangin amah a ki mawhsak ma-in kikhop
vaihawmna a thupi a zahtak huai pen mai ah ama neih thu gen a siam
pen pa palai na sep a hong nei a hi hi.” –Wylie b. 6, ch. 4).. Vaihawm
dan hoih loh tawh Puahphapa deihsakte in Aleander thu gente bang
teng hong hi ding hiam ci in na en gi-ge uh hi. Saxony ME-piapa hong
ki hel thei lo a, ahih hangin ama vaihawmna tawh a Upa te hong om uh
a, Nuncio-ii thu gente na ciamteh tek uh hi.

             A thu gen siamna leh a pilna tawh Aleander in Thumaan thal
paih dingin amah mah ki koih gige hi. Thu khat khit thu khat, Luther
pen pawlpi leh kumpite, mihing (148) leh misite, Pasian nasemte leh
pawlpi mite, vaihawm upate leh Khristian te gal hi ci in lang pan in a
gen to to hi. “Luther khialhna hangin thunial tulza lom” a ki haalna thu
man ahi hi, ci in a gen hi.

              A thukhupna ah, Puahphatna thu upna a neite mawhsakna kipia
leh deih-in: “Hih Luhter nung zuite bang hi mawk hiam? Mi dang
khempeuh mawhsaka a hilh zaw nuam den se zen te, siampi kihhuaite,
siampi palaute, upadi leen mihaite, ulian niam khiat te, mipi lam khial
saka a lumlette, sangin Katolik pawl pen bang zah-in tam zaw, siam
zaw, vaang nei zaw hiam! Hih kikhoppina pan ki thukim taka thupiak
khiatna om leh mi mawlte thu mu sak dinga, thukhual lote ki dawm
sak-in, lungkaate in lung sim khen sat thei in, mi tha neemte hat sak
ding hi” a ci hi.—D”Aubigne, b.7, ch. 3.

              Hi bang ngentang-in thumaan pua mite a khang khangin naki
bawl suk suk den hi. Pasian thumaan tang takin a gen ngam, khialna
tawh aki lehbulh thumaan a gen ngam peuh peuh, hih nialna te mah
tawh na ki nial den hi. “Hih upna thak ahilh kua te hiam?” biakna min
bek a pua te in ci uh hi. “Amaute lai thei lote, milom tawmnote, mi
zawngte ngen hi lo uh hiam? Thumaan gen-a a kinei in, Pasian’ mite ka
hi uh hi a cih uh hangin lai thei lote ngenhi uh a, a ki kheem uh a hi lel
ve! Ei pawlpi pen a mi tamna leh a vaang neihna mah mah zong nakpiin
a tungnung zaw buang ve leh! Ei lak ah mi lian mipil bang zah om a
hia! Ei lam mah nakpi-in a huu-pha zaw hi lo ahi hiam? a ci uh hi. Tua
te pen leitungte a thuzawh zel thunialna te hi. Ahih hangin Puahphapa
dam lai mah bangin tu-in zong among tung thei tuan lo hi.

              Mi tampite upmawh bangin Puahphatna pen Luther ciang bek
tawh khawl mawk lo hi. Hih thu pen leitung a bei donga ki zom ding a
hi hi. Pasian piak khuavak mite tunga a taan’ sak ding nasep lian Luther
in a neih hangin, leitung ading a kisam khuavak khempeuh ama tung ah
ki pia khin nai lo hi. Tua hun a ki pan in tu hun dong mah-in Laisiangtho
sung pan khuavak kimuh beh toto denzel a, thumaan athak muh beh
beh zel lai hi.

             (149) Kikhopna sunga Pope sawltakpa thu gen in mite huup
mah mah hi. Tua lai ah Papal thu gen siampa zo gawp dingin Pasian
thumaan ki tel taka lak khia Luther om kha lo hi. Puahphapa huu dingin
kuamah ding lo hi. Mipi om zia in Luther mawh sak ding bek thamlo in
a thuhilhna khempeuh botkhia in vatmai ding cih lam vive hi zaw pian
ahih manin, Rome in ama din’mun huu ding mi a tam thei thei a nei
hong suak ta hi. A ki huut theihna teng a gen khia khin ahi ta a, a zoa
a ki tuatna teng a lelhna a na hi zaw hi. Bang hang hiam cih leh tua
hun pana ki pan-in thumaan leh thukhial a ki langtang-in kisu ta ding
ahih man in, tua ni-a kipan-in Rome pen ni danga a ngaih muan’ zah-in
ngaih muang thei nawn lo den ta hi.

             Kikhopna sunga mi a tam zawte in Rome te phuu lakna Luther
tung a tuk ding aphal loh uh hangin, pawlpi kiamsukna teng ahuat man
un, biakna makaite siatna leh huaiham duh hop na hanga German mite
siat lawh na teng kibeisak mai leh a deih uh hi. Sawltakpa in Papal
thukhun ngeinateng a tel nop pen ding leh a deih huai bel dingin a gen
khia hi. A hih hangin Pasian in papal gitlohna a thuak hakziateng tel
tak-a pholak dingin kikhopna sunga member khat ahi Saxonyte’ Duke
George hu-muap in a sawl hi. Tua kumpi ulian pa in kikhopna sung ah
huzap lianpi nei mi khat ahih hi. Hang san tak le muan huai tak in amah
ong ding to in Pope te kheembawlna teng pan a piang khia kih huaina
thaman teng leh a buai huaina te siangtak teltak-in a gen khia hi. A gen
tawpna ah:

             “Hihte pen Rome-ii gitlohna akimuthei pak pawl khat hi phing hi.
Mai zum na le ki suan na mel nei lo in na khem peuh ah, sum, sum, sum, ci
uh…ahih manin thumaan hilh ding siate in zuauthu be bek hilh uh a, hilh
sak bek lo-in zuau a phuah beh uh ciangin sum a zong tam ngah zaw lai uh
a hih manin letsong a kipiak thuah lai uh hi. Tua kih huai tuinaak panin tui
nin hong phuul khia a hi lel hi. Khuaval zulhtatna khut in duh hop-huaihamna
khut a leen hi….Ala, tua bangin tawntung mawhsakna sunga mihing tampi
paih mawk pen phungzite mi heekna hang hi lo ahi hiam! Tua ahih manin,
Puahthakna lianpi khat a kisam takpi mah hi ci in ka ngaihsun hi” ci hiau
mawk zen hi. – Ibid. b. 7, ch. 4.

              Tua sanga khauh zaw in Luther nangawn in zong papal
gensiatna gen thei tuan lo ding zah a hi hi. Tua thu genpa pen
Puahphapa’ gal lamte hi lai deep ahih manin ama kammal in thu a
thukbut zaw sawn lai se hi.

              (150) Kikhopna a mite mit kihong khia thei hi leh amaute lai
zang ah thukhial upna daltan-a khuavak hong puak Pasian vantung
mite in thumaan saang dingin mite lungsim kong hon’ khiat sak in om
a mu ding uh hi. Nasep lianpi a kizawh theih nadingin tua bangin
Pasian thumaan leh pilna in vangliatna tawh lampi hongkhia-in
Puahphatna langdo te na ngawn a uk cip hi. Tua lai ah Martin Luther
hong om thei lo napi amah sanga lianzaw khat-ii aw kikhoppina sung
ah a kiza ve ve hi.

               Papal’ netniamna hanga Germany mite tunga om van gikpi teng
amalsim khia dingin Kikhoppi in Committee khat a phuan khia uh hi.
Tua bangin a malsim uh ciangin thu za-leh-khat mu khia a, kumpipa
kiang ah pia-in tua thu te nopnehna hi takipi hiam hi takpi lo hiam
khentel-in teh kaak pah dingin a ngen uh hi. “Khristian khaa bangzah ki
sumh hiam? Khristiante lutangpipa a ki puak mi-heek mi-lawtna thu
tampi te hangin bang zah ki taan-in bang zah in gawtbawlna thuak hiam!
I gam mite kisiatna leh zahhuaina te i dal ding i nasep hi. Tua ahih
ciangin ki niam khiat tak leh kin takin taangpi ki puahphatna khat nong
bawl meng meng ding kong deih uh hi” a ci uh hi. – Ibid. b. 7, ch. 4.

              Tu-in Council te in amau mai ah Puahphapa hong ki laak ding
angen ta uh hi. Aleander’ kutna le nialna te ngaihsun thudon nawn loin,
ongki thukim ta uh ahih manin, kikhoppi ah Luther a ki sam hi. A
sapna uh ah lim taka vil ding leh cidam taka mun muan huai khat ah
ciah kik sak ding zong khaam-in ahel uh hi. Tua sapna thu taangkopa
khat in Wittenberg ah hong pua a, Worms dong hong tonpih dingin thu
a ki pia hi.

             Luther lawmte in lau pih in a lungsim kham mah mah uh hi.
Amah pen ki manial-in ki gal bawl lua cih te thei uh ahih manin a vil te
teek teek mah zong muang lo uh ahih manin a vil takpi nadingin a kun
uh hi. Luther in a lawmte kiang ah: “Papist te in bel kei va pai ding deih
loin kei mawhsak nading leh ka sih nading deih uh hi. Ahih hangin tua
bel thupi lo hi. Kei adingin thu ngen kei un la Pasian thu adingin na
ngen un….Khrist in hih lamkhial siate ka zawh nadingin Ama khaa
(151) hong pia ding hi. Ka nuntak sung teng amau ka thupi seh kei hi;
sihna tawh amaute zo ding ka hi zaw hi. Amau in Worms ah ka taw kik
na dingin hong sawl teei teei ding uh hi; “A masa lai-in pope pen Khrist’
taang adingpa ka ci kha ngei zo hi. Tu-in ahih leh i Topa’ galpa hi a,
dawi’ sawltak hi ka ci ta hi. Tua pen ka nungtolhna hi ding hi,” a ci hi.
– Ibid. b. 7, ch. 6.

             Luther hong khual zin nading lampi ah amah guak-a kisiatna
tuak thei dingin kibawl lo-a, kumpi kamtaipa baan ah a lawm muan
thum in zuih sawm in Melanchthon in zong zuih a sawm hi. Ama
lungsim pen Luther’ aa tawh ki hualkhawm ahih manin, amah zui-in a
kul leh zong thong kia khawm ding, a sih leh zong sikhawm dingin a
kipia hi. Ahih hangin ama ngaihsutna kiphallo hi. Luther pen hong si
kha leh puahphatna nasepna ah amah khangno tha hat, a na sep pihsa
lak pan muan pen hong suak ding a hi hi. Puahphapa in melanchthon
a nu siat ding ciangin “Ka galte in kei hong thah-a kong ciah kik kei
leh, thumaan ah kip in la na hilhsa bang hilh paisuak in. Kei sep taang
in na seem in….Nang na nuntaka nasepna na zop theih leh kei sihna
lel pen thu neuno khat bek hi ding hi” a ci hi. Idem. ch. 7. Luther pai
khiat a mu Sangnaupangte leh gam mite lungsim akhing hi. A lungsim
uh lungdamna thu in a lawn khaksa mite in kapsa in amah a khaa uh
hi. Tua bangin Puahphapa leh a lawmte in Wittenberg panin a pai
khia uh hi.

              A khualzinna lam dung ah mite lungsim lauthawngin a gim uh a
mu uh hi. Khua pawl khat te bang ah amaute ki zahtak bawl het lo hi.
A zan giahna uh khua khat ah a lawm it siampipa khat in, Italy-a
Puahphapa khat kithahna lim khat Luther kiang ah lakin a laupihna a
lak hi. A zing ciangin Luther laigelhte Worms ah ki mawh sak hi cih
thu a za uh hi. Kumpi kamtai te in kumpipa in Mangpi te tunga tua a ki
mawhsak lai nasepte puak ding a lam etloh zia gen a, pai suak tei tei
asawm leh a lungsim khel zaw leh ci-in a ngen ciangin Luther in a dawn
kikna ah bel, “Khuapi khempeuh pan in hong ki dal ta leh ka pai suak ve
ve ding hi,” a ci hi. – Idem. ch. 7.

              Erfurt a tun’ uh ciangin Luther pen a na pi bawl mah mah uh hi.
A zahtaak mipi in a kiim uum kawmin, savun ip pua a khutdawh ngen
a a vakngeina kong zingte atkan tan hi. (152) A convent inn dei te ah va
hawh a, Germany gam khuavak in a hong tuam theih nadinga a
hanciamna te a ngaihsun hi. Amah pen thu hilh dingin na ki kun hi.
Thuhilh thei nawn lo dinga thu kipia sa ahih hangin taangkopa in aphal
a hih manin, tha man tawmno tawh tua convent-a na seem Phungzi ahi
ngeipa tu’n pulpit ah a kah to hi.

             “Note in nopna ngah ta un.” “Mipilte, Siavuante, laigelh siamte
in tawntung nuntakna ngah dingin mite thu hilh nuam uh hi. Ahih hangin
a pi cing kei uh hi. Tua pen note kiang ah tu-in kong gen ding hi:
Pasian in Jesu Khrist sihna pan thokik sak a, sihna a zawh nading leh
mawhna a siak khiat theih nadingin Hell kongkhak kalhcip sak hi. Tua
pen hotna nasep a hi hi….Khrist in zo khin ta hi. Hih thu in a lungdam
huai thu a hi hi. Ama nasepna tawh eite in hotna ngah i hi a, ei’ sepna
hang a hi kei hi….I Topa Jesu Khrist in, ‘Note in nopna ngah ta un. Ka
khut te en un’ hong ci hi. Tua pen, En un, mihingte aw, no mawhna a la
khia Keiman ka hi a, note a hong hon khia Kei bek ka hi hi; tu in nopna
ngah ta un,’ Topa in ci hi,” ci-in mipite tung ah Khrist’ kammal om sa
khat a gen hi.

             Tua ban ah; Upna maan pen nuntak daan siangtho tawh hong
kilang khia ding hi. “Pasian in hong hon ahih leh i gamtatna te Ama
saan’ theih dingin om ni. Mi hau na hih leh mi zawngte adingin zangh
in. Mi zawng na hih leh mi haute pahtaak dingin na seem in. Na nasepna
pen nang ading beka ki man’na nei ahih leh Pasian adinga seem na ki
sak khakna teng a vekpi in zuaupi vi ve suak ding hi” a ci hi. –
D’Aubigne, b. 7, ch.7.

                Mite in ama thu gen kam kaa sa-in a ngai uh hi. Nuntakna Anlum
te a gilkial mite adingin ki phel khap ahi hi. Pope te, sawltakte, Kumpite
sangin Khrist pen tung nung zaw in akoih hi. Luther in ama kisiat
nading thu bangmah gen lo in, mite in amah ngaihsut-a a neih ding un
zong a deih kei hi. Khrist a ngaihsut ciangin amah leh amah a ki
mangngilh lel hi. Kalvary mipa nung ah amah bu in, mawhneite honpa
Jesu thu bek a gen hi.

             Puahphapa a khualzin zom na te ah na ki mu nuam mah mah
hi. Mipi in na kiim uum zel uh a, itna tawh Rome te vai hawmna na ki
hilh zel hi. Kim khat te in, “Nang (153) hong hal ding uh a, John Huss
a bawl bangun na pumpi vut hong suak sak ding uh hi” a na ci zel uh
ciangin, “Amaute in Worms leh Wittenberg kikal teng mei kuang sak
khin in, a meikuang te in vantung a holh zongin, Topa min tawh tua
mei te nawk-in ka pai dinga; amaute mai ah va kilaak in, hih sapi
gilkial te kam sung ah ka va lut dinga, Khrist Jesuh min pulaak kawm
in a ha te uh ka va sutan ding hi,” ci-in Luther in a dawng kik hi.-
D’Abigne, b. 7, ch. 7.

             Worms hong tung dek ta cih thu kizak ciangin a mite patau in
buaina apiang sak hi. Ama lawmte in a suahtaak loh khak ding patau
mah mah uh a agalte in zong gual lel in azahlat ding uh patau uh a hih
manin, khuapi a lut loh nadingin nakpi in a kho uh hi. Papist te hansuahna
hangin a lawm milian khat’ inn ah ki tawl dam sak phot ding in a sawl
uh hi. A lawmte in ama thu a lau huai ziate lak-in lau thei leh deih in a
khoh uh hangin, lau tuan lo, dual tuan lo in, “Worms ah dawite dim-in
inntung leisek dal (tile) zah a pha zongin ka lut ve ve ding hi,” ci ahih
manin kuamah in Luther a kho zo kei uh hi.– Ibid.

              Worms hong tun’ ciangin mi honpi in amah dawn dingin
kongkhakpi ah na ngak uh hi. Kumpipa na ngawn tua zah-in ki dawn
ngei lo hi. Lunggim patau na tawh aw sik gin’ zaw zen khat-in, a maia
a phuut ding thu a hilh kholhna in a kitel mah mah-in Luther adingin
sikhakna la khat mipi lak panin a sa hi. “Pasian in keima belhpa ahi hi”
ci lel in leeng tung pan in Luther hong kum khia hi.

             Papist te in Luther pen Worms ah hong pai ngam ding um lo uh
ahih man-in hong tung takpi cih a zak uh ciangin a am kham zaw zek uh
hi. Kumpipa in a vaihawm upa te tha khat in kai-khawm in, bang ci
vaihawm ding cih a ki kup pih hi. Bishop a thu cilgil mah mah khat in,
“Eite in hih thu i buai pihna sawt lua zo ahih manin, na kumpi vaang
tawh amah tha khat-in siak khia lel in. Sigismund in zong John Huss
hal lel hi lo a hi hiam?. Ei te in lampial mi khat a keem thapai ding i hi
kei hi,” a cih ciangin Kumpipa in, “Tua bang ahi kei hi, eite in (154) i
khapsa kamciam i zuih kul ding ahi hi” a ci kik hi. – Ibid. b. 7, ch. 8.
Tua ahih manin Puahphapa thu gen sak a ngaih ciat phot ding hong
suak hi.

             A khua bup in tua mi thupi a mu nuam uh hi. A zintun na ah zin
lom hong tung thuah thuah hi. Luther pen a dam kaang pan a hih ban
ah a khual zin lam paina nipi kal 2 sung tak hi a, a gim mah mah hi. A
zing cianga a hun zat nading kiging-in a ki tawl dam sak kul hi. Amah
mu nuam nasia lua ahih manin nai tawm kha sung bek tawl nga-in
miliante, ukpite, siampite, leh gam mite in kiim uum lut lut uh hi. Tua
mihingte lak ah ukpi tampite in kumpipa kiang ah hang takin pawl sung
hoih lohna te puah phat ding ngen uh a, tua te pen Luther in, “Ka Gospel
in suahtaak na hi” acihte ahi uhhi. –Martyn, “Life and Times of
Luther,” p. 393. Galte hi ta leh, lawmte hi ta leh, a dual lo phungzipa
en dingin hong pai tek uh a, amah’n bel, daai tak ling lawng het lo sain
amaute leengla na khawl lel a, piltak leh Pasian thu gun takin na dawng
lel hi. Kipna leh haan’na meel pua in, a cidam siang nai lohna leh a
gimna a maisuah in alak hi. Lungdamna leh migitna meel zong a lak hi.
A hanciamna leh a thupina in a galte na ngawn cih nading meel thei
lozah in a hu-neh zaw hi. A galte hi ta leh, a lawmte hi ta leh in lam
dang a sa lua uh ahih manin, kim khat te in, Pasian in ompih hi ci uh a,
kim khat te ta leu leu in, taang lai Pharisee te in Jesuh a cih bangin,
“Dawi lawmnei hi” a ci uh hi.

             A zing ciang Luther pen ki khoppina ah kah dingin a ki sam ta
hi. Kumpi zum sung bu-pa in ki khoppina ah pai pih dingin akiseh napi,
kongzing khempeuh ah pope’ thuneihna a daltan ngam, a deu-leu lo
phungzipa mu nuam mi honpi ki sung miah muah kawi kawi ahihmanin,
ama mun ding a tun’ pih nading bang haksa zo phial hi. Ama thu a
khen sak dingte mai hong tun’ ciangin, galhaang mah mah General lui
khat in hehpihna aw neem tawh: “Siampipa aw, kei teek teek leh sisan
luanga galdoo bute khat peuh in gal kapna thupi pen laka ka sep uh
nasep sanga thupi zaw pan mun a leen ding a hong pai na hi hi. Nangmah
in na nasepna a maan a hih na tel takpi in nasep zong a hi hi. Tua ahih
manin Pasian min tawh mai nawt in la, lau kei in. Pasian in hong (155)
nusia lo ding hi” a na ci hi. –D’Aubigne, b. 7, ch. 8.

              A sawtna ciangin Council mai ah Luther a hong ding hi.
Kumpipa a tokhom ah hong tu hi. Amah pen Kumpi gam sunga mi
thupi pen te in uum uh hi. Martin Luther in a upna a tel gen nading
tua kikhoppi sanga zum thupi zaw ah kua mah thu a kisit ngei kei hi.
“Pope in a mawh sak khit sa hi napi leitunga ki khopna thupi pen pen
mai ah zahtakna kammal te tawh amah ki sam lai mawk ahih man in,
tua bangin a va ki laak dan mah mah pah phot pan in papacy a zawhna
lim khat ki mu pah mai hi.. Pope in amah pen gam daai den dingin
mawhsakna a piaksa hi a, ahih hangin tu-in Khristian gam khempeuh
pana ki sam khawm mipi tul tampi zak dingin thu gen lai ding a hi hi.
Luther sepna in ki puahphana lianpi a piang sak hi. Ama aw ging in a
suk khak manin Rome pen a tokhom tung panin ki kai khia suk in a
hong kum suk suk ta ahi hi.” – Ibid. b. 7, ch.8.

               Pianna tualniam mikha ahi Puahphapa pen tua zaha vanglian
kikhopna mai ah cimawh in lamdang asa gawp ding tawh ki bang hi.
Vaihawm upa pi te in ama ki heek zia en uh a, khatpa hong pai-in a bil
ah “Pumpi a thah theih hangin khaa that thei lote kihta ken aw” ci in
hong huau sim hi. Khat leu leu in, “Keima hangin note gam uk mangte
leh kumpite mai ah hong kipai pih ciangin na gen ding uh thu Pa’ Kha
Siangtho in hong pia ding hi” hong ci leu leu hi. Pasian naseempa aki
thusitna ah a hat sak dingin Khrist’ kammal omsa te hih leitung vaihawm
liante in hong puak uh hi.

             Luter pen kumpipa mai tawh ki tang mun ah hong ki koih hi. A
ki khawm mipi te a vek-un daai khip khep uh hi. Tua ciangin kumpi
zum sung bu-pa hong dingkhia a, Luther laigelhte kawk kawm-in a
dawn’ ding thu nih pia a, Hia laibute ama aa a hi hiam, cih thu leh, tua
laibu te sunga thu omte panin a taw kik ding hiam, cih thu a hi hi. A
laibu minte hong ki sim khia a, tua dotna masa tawh kisai in Luther in
ama gelh hi mah hi,a ci hi. “A dotna nihna pen Upna leh khaa hot na
thu hi a, Pasian kammal om bangin vantung (156) leitunga a manpha
pen thu hi a, thupi a kisa pen zong ahih manin ngaihsun khol lopi-in
hong dawng le’ng ka khial ding hi. Kim leh pam zahtakna in thumaan
lomthaw sak ahih keileh beh lap mawk le’ng ‘Mite mai-a hong nialpeuh
mah, vantung Ka Pa mai ah ke’n zong ka nial ding hi’ achih mawhna
bawl ka suak ding hi. Matt. 10 : 33. “Pasian kammal tawh ki leh bulh in
ka dawnkhak loh nadingin humpha khat nong piak ding lunggulh in
kiniamkhiatna tawh kong thum hi.” a ci hi. –Ibid.

              Hih ngetna ah Luther pilvaangtat mah mah hi. Lungsona leh
thuaklahna te om lo hi cih a ki mu ahih manin, a om zia in ki khawm mi
teng athu zawh hi. A daaih hit-hiat-na leh a ki kepsiamna teng in mite
lam et sangin ahaan zawkna, leh lungsim kho-na lak tel zaw a, a nung
ciangin thu khualna leh khentelsiam na tawh, pil vang takin dawng thei
ding cih thukhualna nei ahih manin, tua in agaalte’ ki saktheihna leh
thusia bawlnopna teng taaina le hilh pilna leh suah zaw ahih manin,
agaalte nangawn alungkia sak hi.

             A zing ciangin dawn’na nunung pen pia dingin hong dingg kik
ding ahi hi. Tawm vei sung thumaan nialte tha hatna a muh ciangin a
lungsi mah mah hi. A upna kiam-in lau-in liinga, patauhna in amh a
tuam hi. Ama mai ah lauhuai na vi-ve khanga, a galte in zo ding bangin,
khuamial vanglian atung nung ding bang in hong om hi. Meiilom te
hong ki kaikhawm-in Pasian kiang pan amah liah cip-in a khen khia
ding bang in hong om ahih manin, Mipi te’ Topa in amah a ompihna
telcian thei leh a deih hi. Lunggimna lianpi tawh lei ah amai phum-in,
mi dangte tel pih zawh loh Pasian bek in a tel pih theih lungtang balkhama
thungetna hong nei hi.

             “Aw, vanglian khempeuh kimna a tawntung Pasian, bang zah-in
hih leitung pen buai huai ahi hiam? En in, amah in a kam kaa-in kei
hong valh ding a hi ta hi. Muan lahna tawh ka kidim hi…..Hih leitung
tha bek suang ding hi leng ka muan ding abei ahi ta a,.... Ka hun nu
nung hong tung ta hi. Kei ong ki mawh sak khin zo hi.... Pasian aw,
leitung te pilna khempeuh nang zo dingin hong huh in. (157),.... Hih
nasep pen kei aa hi loin Nang’ aa a hi hi. Nang bek in hih thu hong seem
ta in. Hih leitung miliante tawh kiseel in kei hih ding bang mah om lo
hi….Tua nasep pen Nangma aa a hi hi….Tua thu dik-in a kip hi. Topa
aw, hong hon in! Thuciam ah a muan huai a ki khel lo Pasian aw, mihing
peuh muang lel ka hi kei hi….Mihing te kician loin amau kiang pana ki
ngah thu te akip kei hi….Hih nasep na adingin keimah nong teel zo
hi….Ka kiang ah hong din’ pih in, na it Jesu Khrist min bek ka muan’
ka kidal na lumn leh ka belh tausang ahi hi, ong khawtuah inla, hong
huu in,” a ci hi. – D’Aubigne, b. 7, ch. 8.

               Ama tha maung in alau huai sungah a lut vat khak loh nadingin
Pilna nam kim neipa in a kisiatna ding zia teng ngaihsun sak in, Luther
alau thawngsak ahi zaw hi. Tua launa pen sawt lo-a hong tung ding
pumpi sihna thuaka a gen theihna te kihta a launa hi lo hi. Lau huai hun
hong tung mah a, amah in tua thuak ding in kicing taak lo ahihna phawk
hi. Ama tha neemna hangin thumaan in supna thuak kha zel hi. Ama
pumpi suahtaak nading hi zaw loin Gospel thu in zawhna a ngah nading
in Pasian a buan a hi zaw hi. Isreal in zankim gam daai ah lunggimna
tawh luigei ah a khaa a ki tha saan bang a hi hi. Isreal mah bangin amah
in Pasian tawk kibuan in a zo hi. A cih mawh mah mah ciangin upna
tawh a honkhia tha hatpa Khrist tung ah a luai ken kon a hi hi. Tua
ciangin amah kia-in council maitang ah kipai sak lo ding ahih na ki lak
tel hi. Gam uk te mai ah Pasian thu a tawi sang thei dingin Pasian in
amah hunpha pia lai ahih lam kitelna leh khamuanna ngah in lungdam
takin tua mun pan ong dingkhia ta hi.

             Pasian suangin a mailam phu dingin Luther ong ki ging ta hi. A
dinmun kiptak a alet theih nadingin alaigelhte in Laisaingtho sungpan
vive ahih na a lah tel nading in a en pha pha hi.“Gospel thu ah muan
huai taka din’ zawh nading, leh upna pu laak-in a teci pan’na ah a kul
leh a sisan tawh zong a kip sak zawh nading” in akhut khat Laisiangtho
lemsa tungah nga in, ataklam khut lamto in a ki ciam hi.- D’Aubigne, b.
7, ch. 8.

             (158) Kikhoppina sung hong tun’ kik ciangin a mai puak ah
launa leh zahlatna bang mah ki mu lo hi. Daai-in lung muang mawk a,
haang tak leh zahtak kai in leitung miliante mai ah Pasian teci pangin
a dingg hi. Tu in kumpi zum bu-pa in ama upna a taw kik ding hiam
cih a dong hi. Luther in gitlohna leh lungsona dawk sak lo in, aw
ngaih aw dam tawh dawng kik a, ki hihsakna lim dawk lo in a heek zia
zahtaak kaai-in, lung muang maitai-om a hih manin mipi in lam dang
a sa uh hi.

            Luther in, “A thudam bel kumpipa, thu thei bel vaihawmpi te,
leh thusiamna tawh a dim Ukpite mai ah, zan ni-a thupiakna ka ngah
bangin, tu in kong ki laak hi. Pasian migitna tawh ka gen ding thu pen
dik hi maan hi ci-in um ka hih manin thusiam na tawh nong ngaihsak
ding uh kong thum hi. Kei mah in kumpi inn sung pan a khang khia ka
hi kei-a, gam simtham phungzi innte (convent) pan-a khang khia ka hih
manin, thukhen zum-in a zat ngei kammalte ka theihloh manin ka palsat
khakna a om leh ka mawhna nong maisak nadingun kong thum hi” a ci
hi. – Ibid.

             Tua zawh in dotna te dawng dingin ki pan ta a, lai hawm khiat te
pen a vek-in kibang lo in, pawl khat upna leh gamtat hoih agenna om a,
a galte na ngawn in tuate pen mi dangte na sak lo tham loin phattuamna
om zaw hi a cih pih uh hi. Pawl tuam tuam in thumaan hi a cih pih sa uh
tua laite dok kik leh thumaan nilkhia a suak ding uh hi. A laigelhte a
lom nihna ah, papacy tatsiatna leh a kih huaina te aki hel hi. Tua te nolk
kik leh Rome-ii ngoltolna a hansuah, a leii haang sak suak-in, mitpi’
gamtat siatna dinga kong vang a hon’ sak kisuak zel ding hi. A laigelh
bu thumna ah siatna a awi aam a pan pih te a langpan’na a gelh hi. Tua
munte ah Luther in aki lawm zah sangin gamtat zaw kha ahihna a ki
pulaak hi. Amah leh amah a khial ngeilo in aki seh loh hangin tua
laibute a nolh kei hi. Bang hang hiam cih leh, tua laibu nolh mawk leh
thumaan galte’ leii haang sak-a Pasian mite tuancil in a gawi cip nading
uh a uang zaw-a gitloh suah suak zel ding a hi hi.

             A gen zomna ah, “Kei pen Pasian hi lo-in mihing lel khat ka hi
hi. Tua ahih manin Khrist bangin kei ma pumpi hut nadingin kaki phelh
ding hi. Ahih hangin zau ka gen leh zuau thu in akhap tawn kik in teci
pang ta hen….. (159) A thu dam kumpipa, thu selsiam vaihawmpite
leh a mipite aw, note in ka laigelhte kamsangte thu leh sawltakte thute
tawh sit tel un la, a khial a om leh man khia un ci-in Pasian migitnasuang
in kong thum hi. A khialhna ka muh phet-in a khial teng dok kik bek
loin keima khut mah in tua ka laibu meikhuk ah ka khul masa pen ding
hi, ci in k’ong ki ciam hi.

               “Tu-a ka thuak ding lau huai na te zong ki dawm leh khinkhai
sa-in kalungsim ah ka ngaihsun zel hi. Ahih hangin, hun beisate mah
bangin tu in zong Gospel thu hangin buaina leh ki selna piang hi cih ka
muh ciangin lau lo in ka lungdam zaw hi. Hih bang pen Pasian thumaan
in a nawk khak den zel, a ngeina a hi hi. Leitung ah kilemna khah
dingin hong pai ka hi kei a namsau lek dinga hong pai ka hi hi,” Jesu
Khrist in ci hi. Pasian pen a vaihawmna te ah a lam dang mah mah leh
a kih taak huaimah mah ahi hi. Hih ih buainate bei sak, daai sak nuam a
i kineih lai tak in Pasian kammal siangtho a bawlsia ki suak kha thei
zaw ding ahih man in, na kidop mah mah kei uh leh, nomau tung ah a
lau huai suksiatna leh tawntung maiman’na ong tun nading in a sam
sam na suak kha ding uh hi….Pasian kammal mun tampi siksan in ka
gen ahi hi. Pharaoh te, Babylon kumpite thu zong ka gen nuam hi; a
gam ukna leh vaihawmna a tha hat nadingin kikum a a sep khiat te un
bang mah phat tuamna apiak loh ban ah amau kisiat nading a suak zaw
hi. ‘Pasian in mualte khiin khia khin na pi, amau a thei kei lai uh hi’.” –
D’Aubigne, b. 7, ch. 8.

              Luther in Germany pau-a agen sa teng mah Latin pau in a gen
kik leu leu nadingin a ki sawl hi. A genna sa teng tawh gim mah mah
ta a, a hih hangin mite deihna zui-in amasa-a teng mah kitel takin
Latin pau tawh a gen kik hi. Pasian in a piakna bang bang a gen a hi
hi. Vaihawmpite i lam khialhna leh thuciin’ te in mihing mit hum khin
lua ahih manin Luther gen masak tungtangah adeihna a tel zo kei uh
hi. Ahih hangin agen kik ciangin a thu gilpi tel takin a man khia thei
phing uh hi.

             Ngawng khauh-a thumaan ah a mitsi ven van, thumaan pen bang
bang hi ta leh zuih a sawm lo kholh mite in Luther thugen huu-nei pen
in a heh uh a suak sak lel zaw mai (160) hi. A thu gen a khawl ciangin
kikhopna ukpa in lung haam sa-in, “Nang tunga hong kidong thu na
dawng kha kei hi….A ki tel, dawn’ kikna ki deih hi….Dok kik ding
maw dok kik lo ding? a ci hi.

              Puahphapa in, “Nang a thudam a vanglian pen leh na milian teng
in a kitel, a baihlam, a tom dawn’ kikna hong ngen na hih manun, mal
khat kong dawng ding hi. Tua pen hi bang hi: Ka upna pen pope tung
ah ahi a Council tung ah a hi zongin ka aap thei kei hi. Bang hang hiam
cih leh, amaute in khial thi the thei a, khat leh khat zong ki tukalh-in a
om theih lam uh sun nitaang bangin kitel muh mah mah hi. Laisiangtho
tecii pana hiam thu sai kaakna maan pen pen hiam in a hong lah tel a,
Laisiangtho ka matna te in a hong muh tel sak a, Pasian thu in ka lungsim
khua phawkna lam maan zaw-a hong kaih leh cih loh, Khristian khat in
ama sunglam upna lang pang-a thu gen ding pen lung muan huai lo ahih
manin, Ka dok kik kei a ka dok kik kei ding hi. Hi lai takah ka ding hi.
Thu dang bang mah ka bawl thei kei hi. Pasian aw hong huh in, Amen,”
a ci hi. – Ibid.

             Tua bangin hih midikpa Pasian thumaan kammal tung ah dingg
hi. Vantung khua vak in a maisuah taang sak hi. Thukhial langpanga a
gen khiat ciangin ama thupina, a gamtat sianthona, a lungmuann’na leh
a lungdamna te hong ki dawk pha sem in, tua a upna in leitungte zo
gawp-in tung nung ahihna a dawk sak hi.

                Kikhawm buppi in lam dang sa-in tawm vei sung daai khip khep
uh hi. A dawn’ masakna kammal te ah a aw niam khiat-in zahtaak na
nei a, ki ap ding phial bang phot hi. Rome te in tua pen Luther leii
haan’na teng beina lim bangin a seh kha uh hi. Tawm a zekaai sak
dinga a nget bang zong a upna a dok kik nuam hi’n teh a ci uh hi.
Charles mah mah in zong phungzipa ki zepna, a dawk dan, a kampau
thu neem dante en in sim mawh bawl kawm sa tawh, “Hih phungzipa in
kei lang ah thu nial ngei lo ding hi,” a ci hi. A haan’na leh a lungkipna
tu in hong dawk a, a thu gente vaang nei in siangtho a, a za mi pawl
pawl te lam dang a sa sak hi. Tua ciangin kumpipa in pah tawi a, tha
khat in, “Lau lo, dual lo, leh haangsan takin hih phungzipa in thu a gen
hi” ci in a kiko khia hi. (161) Germany upa pi te tampi in amau minam
taanga hih bang mi thupi mi gina a neih uh kisathei kawm-in lung dam
in a en uh hi.

             Rome lam a kop luateng pen lungsia mah mah uh a, amau nasepna
teng a deih huai lo pen pen-in ki dawk hiau ta hi. Bawlsiatna leh Rome
te’ thulsel hatna suangin a thuneihna uh aletsuak theih na ding un,
Laisiangtho siksanmel neilo in, a hanciam uh hi. Kikhop ukpa in, “Na
taw kik nop kei leh kumpipa leh a gam kumpite in hih a kipuah kik thei
lo thunialpa bang ci bawl ding cih kikum-in a vai hawm uh kul ding hi,”
a ci hi.

             Tua kikhop ukpa kamma hangin lung dam mah mah sa-a Luther
din mun thupina a ngai ngai a lawmte kha lau in liing uh hi. Ahih
hangin Doctor pa in daai tak in, “Pasian in hong huh ngawn ding hi.
Bang mah dok kik thei ke’ng” a ci ve ve hi. - Ibid.

             Upapite ki kum-in a om laitak sungin amah pai khiat pih dingin
thu a pia uh hi. Tua hun in a lau huai pen hun a hi hi. Luther ki aap nop
het lohna thu in khang tawntunga pawlpi khang tangthu a sukha ding hi
ta ahih manin, a taw kik nadingin hun hoih khat pia lai dingin a ki kupna
uh ah a khen tat uh hi. Hun hoih piakna nu nung pen dingin ki khopna
mai ah amah khat vei hong pai pih lai uh hi. A upna a nusia a ding hiam
ci-in a dot phat uhciangin, Luther in, “Ka gensa thute cih loh a dang
bang mah ka gen ding ka nei kei hi” a ci lel hi. Zawl bawlna tawh a hi a
bawl siatna tawh tot bawl in ahi zongin Rome te huang sung ah a ki lut
kik sak zo ngei nawn lo ding ahihna hong kician mah mah ta hi.

                 Kumpite leh ukpite liing sakin, hih siampi ginalo khat in a
vangliatna uh a tua ci sim mawh pen Papal makaite thang paai mah
mah uh a, a nuntakna nangawn suk sawm zah in aheh lam uh a thei
sak nuam mah mah uh hi. Luther in ama ading lau huai thei ding cih
mu ahih manin a pauna khempeuh ah Khristian nun neemna leh thu
dam vive a zangh hi. A kammal te ah ki phatsakna ki hel het lo a,
lungso na’ng leh muh khialh theih ding bang mah a om sak het kei hi.
Ama pumpi leh, a kiim-um a om miliante, kumpi te leh ukpite
mangngilh in tuate leh pope te sanga nakpi-in a lianzawlai khat maitang
ah ding ahih lam a ki phawk hi. Khrist in Luther zangh-in thu gen a,
a lawmte leh a galte in lam dang a sak ding zah in vanglian leh thupina
guan hi. Pasian Khaa in tua kikhoppi ah na hong sem in,(162) ukpite
leh kumpite lungsim a lawn sak hi. Ukpite tampi mah in Luther nasep
pen a maan hi, ci in haang takin pu laak khia ta uh hi. Mi tampi in
thumaan ah hong ki zo uh hangin pawl khat pen sawt vei a kip zo kei
uh hi. Pawl khat te leu leu, tua thu maan a sa te ki pu laakna ah hong
kihel lo napi uh amau mah in Laisiangtho kan khia-in a sim sim mite
om uh a, a nung ciangin Biakna puahphatna ah haang taka a huh pi
pen te hong suak uh hi.

              ME piapa Frederick in kikhopna sunga Luther om dan teng lawp
takin na en a, a thu gente lungtu takin a na ngai hi. Doctorpa han’na,
khotaka a din mun, khentelsa-a a omna te lungdam leh angtang takin
teci a na pang hi. A lang tuak na saikaak ciangin pope te, a uliante, leh
kumpite pilna tawh kiteh thei vet loin thumaan vangliatna tawh amaute
bang mah lo ciang tun suk hiau mawk hi cih a mu hi. Papacy pen
minam khempeuh in khang tawntunga a neu sim nading agual lel sak
hiau ta hi.

               Luther thu genna in Rome te vangliatna susia hiau ding cih thu
Rome sawltakpa in ni dang sangin hong lung hi mawh zaw a, Puahphapa
ki suk mang theih nadingin ahih theih tawp suah-in a han ciam kawi
kawi hi. Thu uang gen siamna leh siamtheih na a tuam tuam hangin
mite lak a ki khai mah mah ahih man in Rome thuneihna letmat tawh hih
a thu nei nawn lo siampipa mawh-zon’ dinga khangno kumpipa kianga
ki sawl zong ahi pah sii lai hi.

              A thu gente in bun lo het lo mawk mah hi. Luther thugen ni
zing ciang in kikhoppina ah Charles kumpipa thu khat phuang khia sak
zo hel a, ama maia seemte zuih ngeina mah zom suak in Katolik upna
mah puah dingin taang ko hel hi. Luther in a thu nialna khah nuam lo
ahih ciang thuhilhna a na sia pen pen bawl siat ding ahi hi. “Siampi khat
lel a haina tawh a pai khial khat Khristian buppi upna lang do-in hong
tho hi. Hih banga Pasian zahtaak lo-a omna tawp sak nadingin ka gam,
ka neihsa teng, ka lawm teng, ka pumpi leh ka sisan, ka khaa leh ka
nuntaakna zong ka pia zaw ding hi. Augustine Luther ka ciah sak ta
dinga, mite laka kilem lohna a sep aneu pen pen zong dal in amah leh
ama pawl lut te (163) lang do-in, thu nial tei tei te ka ci ding a, pawlpi
panin amau te nawh khia-in suk siat theihna khempeuh zanghin ka su
sia ding hi. Gam sung mi khempeuh, a muan huai Khristian ahi dingin
kong sawl hi,” –D’Aubigne, b. 7, ch. 8. Ahih hangin thuciam bangin
Luther pen cidam-a a inn tung kik sak phot ding hi cih zong a pu laak
hi. A baan ah, amah langdo nading vaihawm pha kik ding hi pan bek hi.

              Tua ciangin kikhopna sunga members te lungsim puak dan pawl
nih hong pha a, kinialna hong om hi. Rome sawltakte leh pope sawltakte
in Puahphapa a vil ding piak lai lai ding pen nial uh hi. “Tua ma kum za
khat lai-a John Huss mah bangin ama vuu Rhine Gun sung ah kibua
leh” ci uh hi. – Ibid. Ahih hangin Germany gam vaihawm upapi te
amau mah mah papist hi-in Luther’ galte a hih teei uh hangin tua banga
mipi upna gong gaak sak ding pen minam neu vai suak ding hi ci in nial
uh hi. Huss sihna hangin siatna tuam tuam a gamsung ah atun mah
bangin, Germany gam leh kumpipa lu tung ah tua bang atung ding in i
sam suk ngam kei ding hi a ci uh hi.

            Charles mah mah in tua thu-sun te a dawn’ na ah, “Leitung mun
khempeuh pan in zahtaakna leh upna a ki nawh khia phial zongin a
bukna ding in upa vaihawmpi te lungsim ah mun a om lai kul hi,” ci hi.
– Ibid. Sigismund in Huss a bawl bangin Charle in zong Luther a bawl
nadingleh pawlpi in a deih bang bang a bawl theih dingin pia khia leh, ci
in Luther gal nasia pen te in a gen uh hi. A hih hangin mipi mai-a Huss
in a ki khihna sik khau kawk-a kumpipa tunga a upna a pulaak thu
phawk kik ahih manin Charles V-napa in ‘Sigismund bangin ka mai ka
san gawp sak pah kei ding hi’ ci kik phi-phet lel vet hi. – Lenfant,
“History of the Council of Constance,” Vol. 1, p. 422.

             Charles in ngaihsun sun sa-in Luther puak thumaan a nial hi.
“Keimah in ka mai a te nung kip takin ka zui ding hi” ci in gelh hi. –
D’Aubigne, b. 7, ch. 9. A pate in papacy gitlohna leh kisiatna teng na
zui uh ahih manin, amah’n zong zuih sawm in, thumaan leh dikna lampi
a zui zongin, ngeina omsa pan pial khia lo dingin a khentat khin hi.
(164) Apate khang lai-a sepna omsa baan ah khuavak thak hong tung
mah ta leh nial ding cih khen tel sa-in din mun a la a hi hi.

              Tu, ei’ hun-in zong mi tampi in i pa te khang lai-a ngeina te leh
thuciin’ te ah a luai ken kon mawk mi om uh hi. Topa in khuavak
thak hong piak beh ciangin a pate khanglai-a na zui nai lo uh ahih man
bek-in amau zong a nial pah pong mawk uh hi. Eite in i pate khanglaia
te i eeng thei kei ding hi. Bang hang hiam cih leh, i nasep dingte
amaute aa tawh ki bang nawn lo hi. Ei hun ading a hong piak thumaan
te Laisiangtho sung pan zon’ khiat beh zel lo-in Pate et teh bek le’ng,
Pasian in dik hi a hong kei ding hi. I pu i pite sangin ei sep ding gol
zaw ta ahih man ahi hi. Amau ngahsa khuavakte zong zui in, tua baan
ah amau muh nai loh ei muh beh thumaan te zong i zuih beh toh zel
ding a hi hi. Tua pen Pasian thubu pana thumaan khuavak i muh beh
ding a hi hi.

               Thu um lo Jew te kiang ah Jesu in, “Kei hong pai in amaute
kiangah thu hilh lo hi leng, amaute in mawhna anei kei ding uh hi. Tuin
a hih leh, amau mawhna pan suahtak theih nading anei kei uh hi.” ci
hi. Johan 15:22. Tua bang mah-in Pasian vanglian in Luther zangh-in,
Germany kumpipa leh a vaihawmte tung ah thu a gen hi. Pasian kammal
pan khuavak hong taang khia in, Pasian Khaa in tua kikhoppi makaih a,
mi tampi tung ah a tawp khakna zolna a nei hi. Tua ma kum za tampi
lai-a Pilat in kisaktheihna leh kidawk nopna lungsim aneih manin leitung
Honpa adingin alungsim kong akhak cip mah bangin, a lauthawng Felix
in, “Tu tung pai suak phot in la hun hoih ka ngah kik ciangin nang kong
sam kik ding hi,” a cih bangin, leh akisathei Agrippa in, “Kei na ngawn
Khristian nong suak sak dek tak hi,” a cih bangin (Sawltak 24 : 25; 26
: 28), Charles a 5-na pa in zong leitung kisaktheihna leh ngeina zuihna
hangin thumaan khuavak nial dingin khentet sa-in a koih hi.

              Luther suam nading-a a geel sim uh thute ki baan gen-in khuapi
sung teng zeel ahih manin, mite patau mah mah uh hi. Puahphapa in
Rome gitlohna a selpho ngam lawm tampi nei a, Rome in bang lawh
ding cih zong tuate in thei uh ahih man-in Luther akithah loh nading in
a vai hawm uh hi. Tua kumpi thupiak pen Rome ukna nuai-a ki aapna
hi lel hi ci in a ki lang tang- (165) in a gen uh hi. Ukpite a za lom phial
mah-in amah keem dingin kam ciam a pia uh hi. Kong khak tung khawng,
mipi om honna mun khawng te ah lai kisuang kawi kawi a, pawl khat in
Luther gum-in pawl khat in mawh sak uh hi. Tua te lak ah khat in
mipilpa paunak khat dawk sak a, “ Naupang kumpi anei gam khat peuh
in lungkhamna thuak hi”, Thuhilhsia 10 : 16, a ci hi. Bang hang hiam
cih leh, Germany gam bup-a Luther lam a panpih mite in a kumpipa leh
tua kikhoppi in thumaan lo-a a vaihawmna uh hangin a gam bup kha
muan’ na leh a tokhom mah mah zong lau huai sak zo kha ding hi ci in
um uh hi.

              Saxony te Frederick in Puahphapa muh-in a lungsim tak tak sel
sim lai-in, sim tham tak leh gimlo tawl loin amah vil sim gige a, ama
kiheek dan leh a galte om zia a en cik gi ge hi. Ahih hangin mi tampi in
Luther a khasiatna uh leh a huh nopna uh akilang khia sak uh hi.
Vaihawmpi te, ukpi te, hausa liante leh mi dawk zaw deuhte leh thuhilh
siate-a kipan pawlpi mite ama kiang ah a va hawh ciat uh hi. Spalatin in
a lai gelhnaah, “Doctorpa inn dei neu sung ah ava hawh lenglate taa lo
uh hi” ci hi. – Martyn, Ibid. Vol. 1, p. 404. Mite in amah pen mihing
bek hi lo ding in a muang mawh uh hi. Ama up banga uppih lote na
ngawn in ama ginatna pahtawi lo thei lo uh hi. Lungsung upna a palsat
sangin sihna a thuak ngam zawpa a pi et ciat uh hi.

             Rome tawh lep-khawm theih dingin Luther hong thukim theih
nading nakpi in a hanciam uh hi. Pawlpi thu leh Council thu a nial pai
suak leh a gamsung pan ki nawh khia dinga belh ding nei lo in ta-vai
ding hi, cih a gen dingin ukpite leh vaihawmpi te ama kiang ah ki sawl
hi. Tua ngetna te Luther in, “Muhdahna thuak loin Khrist Gospel pen
kihilh thei hi lo hi….Bang hangin tua luahuaina lel te in Pasian thumaan
leh Topa tawh kei hong khen khia mawk ding hiam? Tua sangin ka
pumpi leh ka nuntakna ka pia nuam zaw hi” a cih san hi.

             (166) Tua khit ciangin, kumpipa thukhenna mang hoh leh
khamuanna om zaw ding hi ci in kunh leu leu uh hi. “Hi mah hi, ka
lungsim khempeuh tawh kong gen in ah, Kumpipa-a kipan vaihawm
upapite in Khristian hihna a khiatna leh ka na sep en kaak in sit tel ta uh
hen. Tua sit telna ah Pasian laibu kammal te a din’ mun dingin zangh
uh hen. Mihing in ei thu in bang mah i khun’ tawm theih om lo a, i zuih
lel ding bek hi zaw hi. Laisiangtho sung thu zuihna ahih nak leh ka
upnate hong mawh sak kei ta uh hen,” ci in a dawng hi. – D’Aubigne,
b. 7, ch. 10.

               A dawn’ na dang khat leu leu ah, “Ka gamtatna te nusiat ding
leh ka pumpi le ka nuntakna kumpipa khut sung ah ka pia ngam hi, ahih
hangin Pasian thumaan bel ka pia ngam kei hi. Zongh ka pia ngei kei
ding hi!” a ci hi. Ibid. Kikhoppi khentel sak ding pen thukim a, ahih
hangin tua kikhoppi in a din mun dingin Laisiangtho a zat ding a ngen
hi. “Pasian kammal leh upna thu tungtang ah pen Khristian khempeuh
in, Council awn khat in a thu kimpih phial pope zah mah-in, ama ading
amah in khentel theihna anei hi” a ci hi. – Martyn, Vol. 1, p. 410. Tua
ciangin alawm te leh a galte in Luther leh kaih kik nading hanciamna
pen a mawkna hi ci in mu thei ciat ta uh hi.

              Puahphapa in malno khat ah ki pia leh Satan leh a pawlte gualzo
pah lel ding hi. Ahih hangin neu kha beek lok lo-a ama kipna in pawlpi te
suahtaak nading hun thak hoih zaw khat hongg khia ding cih lim a dawk
sak a hi ta hi. Mi khat in hih bangin biakna tawh kisai a a ngaihsutna leh a
gamtat ngamna hangin leitung bup leh pawlpi adingin tua khang bek thamlo
in hong pai lai ding khang khempeuh a sukha suk den ding thulianpi khat
aki khung den ding ahi ta hi. Ama kipna leh muanhuaina in ama thuak bang
a thuak dangte khempeuh adingin zong, hun bei ni dongin, tha hatna a pia
suk suk hi. Pasian vangliatna leh thupina in Satan vangliatna leh mihing
vaihawmna te sangin tung nung zaw in dingg khia to ve ve hi cih ki mu hi.

              Kumpi thu tawh Luther pen a man laang in inn lama ciah dingin
aki sawl hi. Ahih hangin a nung ah amah suk siat nading thu in amah
nung zuih pah ding cih a thei khol hi. A ciahna lampi ah bawlsiat nading
meiilomte na kaai a, ahih hangin Worms pan hong ki khenkhia kik thei
ahihna tawh a lungsim ah Pasian phatna leh nuamna a dim hi. “Dawi
mangpa in pope’ kulhpi a cing hi; Khrist in bel tua kulhpi su keh-in tua
ciangin (167) Satan in amah sangin Topa hat zaw hi cih a pulaak loh
pha mawh hi,” a ci hi. – D’ Aubigne, b. 7, ch. 11.
Ama khona pen tual-gal bawlna a ki sak khak loh nading deihna
in a pai khait khit ciangin Luther in kumpipa lai khak kik a, “Lungsim
teng a zongg khia Pasian in keima teci a hi hi. Kei mah in pahtak ngahin
gensiat ngah ta leng na thu khempeuh a mangin, sih leh hin ding thu
ah zong na thu a mang dingin ka ki ging hi. A hi zongin tua te lak ah
mihing nuntakna a hi Pasian thumaan zong ka sih pih ding hi. Hih
leitung nuntakna vai khempeuh tawh kisai thute in tua ka upna
muanhuaina lok zo lo ding hi. Hotna thu in leitungna khat peuh ah
ngah ding leh taan ding cihte lel-ii suk khak zawh a hi nawn kei hi. A
tawntung ading thu te ahih leh mihing in mihing khensat sak mawk ding
Pasian in a phal kei hi. Tua bang mah in khaa lam thu ah zong mihing
tungah ah ap mawk le’ng Piangsakpa bek tawh kisai ding thu kim lai mi
dang khat a muang zaw ki suak mawk ding a, tua pa bia ki suak ding
hi,” a ci hi. – Ibid.

              Luther Worms pana hong ciah kik na lam dung ah a kuan lam
sangin maitang phat a (flattery) pahtawina hong tam zaw hi. Pawlpi
pana ki paai khiasa siampi khat pen kumpi vai hawmpite khat zah-in na
ki dawn a, kumpipa in a mawh sak mi khat pen leitung uk mangte in na
pibawl uh hi. Amah pen kumpi vai a dal om loin thuhilh dingin na sawl
uh a, pulpit ah kah leu leu hi. “Pasian thu sik khau tawh khih cip ding
ka kiciam ngei kei a, zongh ka khih cip kei ding hi’ a ci hi. – Martyn,
Vol. 1, p 420.

              Worms a nusiat khit a sawt loin papist te in kumpipa thu zawh
uh a, Luther mawh sakna thu khat a bawl sak uh hi. Tua thupiakna
sung ah Luther pen, “Satan phungzi puan silh-in mihing banga hong
kibawl a hi hi” ci in gen sia hi. – D’Aubigne, b. 7, ch.11. Ama pumpi
kepna hun ciangtan a bei ciangin a nasepna zong a ki tawp sak ding hi
cin in thu a pia sak hi. Kuama in amah an le tui pia lo ding, ki thuah lo
ding, hopih lo ding, mipi lak ahi a mi mal in ahi zongin amah keem lo
ding, huh lo ding, ci in thu a pia uh hi. A mu kha peuh mah in man-in
thunei te tung ah puak ta hen ci in thupia khia uh hi. Amah a kop pih
peuh mah thong kia dinga, a neihsa kilak sak ding hi. A laigelhte ki
haal tum hen. Hih thupiak banga agamta lote in ama thuak bang
mawhsakna thuak khawm ding uh hi, a ci uh hi. Luther lawm hoih a
hi Saxony ME piapa leh uliante Worms (168) pana Luther pai khiat
khit phet ciangin kikhopna pana kumpipa thupiak (decree) teng saangin
amau zong pai khia pah uh hi. Tu in Rome te kigualzo sak ki aang
tang sak hial uh hi. Biakna puahphatna nasep pen a khawl lel ta dingin
a seh uh hi.

              Pasian in hih kisiatna hun hong tun’ ciangin Ama nasempa
suahtak nading lampi a hon’ sak hi. Luther ki heek zia, bilpil takin ki
mitsuan a, Ukpipa khat amah huu dingin Pasian in zawh sak hi. Rome
te pen amah a sih ngiat kei buang leh a lung kim zo ding hi lo uh hi.
Humpineelkaai kam panin seel mang ding a kul hi. Pasian in Saxony-
Frederick pen Puahphapa keem dingin pilna a pia hi. Lawm hoih te
kop pihna tawh Mee piapa tupna hong taang tungin, Luther pen a lawmte
leh a galte muhna panin a seel mang sak hi. A inn lam zuatna lampi
panin amah vilte kiang pan a guu mang sak hi. Gam maang tulak kaan
tan-in Wartburg-a Ukpi inn sung ah a ki tuam koih hi. Amah laak mangna
leh seel simna dan pen thu thuk lua ahih manin sawtveipi sung mah
Frederick teek teek in zong amah a ki keem keem mah ahi hiam cih a
thei kha kei hi. Tua a theih khak lohna pen ama ngim bang zong hi lo
tak pi a, bang ci ki bawl hiam cih a gen ding zong om lo ding mah in a
ki seh a hi zaw hi. Ahih hangin Puahphapa suak ta hi cih ciang bel thei
tel lel in a lungkim lel phot hi.

                Tuk hun, khaal hun, phalbi kipat tuung lam hun teng hong bei a,
phalbi tak tak hong tung in, Luther pen a kikhum lai hi. Aleander leh a
pawl te in Gospel thu khuavak pen mit ding hi ci in ki sial sial zaw lai uh
hi. Tua kawmkal ah Puahphapa in thumaan saal sung pan-in a meivaktui
na thun dim a, na puah siangin, a khuavak pen a hong taang khia pha
saan ding a hi ta zaw hi.

             Wartburg-a a lawmpa kepna tawh in tua buaina galdona in a
hulkhak loh in kipelh manin Luther a lung dam hi. Ahih hangin tua
banga gam daai leh sim tham tak a buk cip den ding a lung kim thei kei
hi. Mihing ngeina nasep ki tha saanna om loin sawt vei lua om zo lo hi.
Tua a gam daih sung tengin pawlpi omzia a ngaihsut ciangin a lungsi
mah mah hi. “Ala! Hih ni nu nung ni-a Topa hehna ah Ama mai ah
kawm dal banga dal ding khat beek (169) om lo a, Isreal te hon ding
khat beek om lo mw!” a ci hi. – Ibid. b. 9, ch. 2. A lungsim sung ah
amah leh amah tua kidemna pan taw kik leh meidawi a ki cih ding a lau
hi. Tua ciangin amah leh amah-a mot om-a ki awng hon’ ki ci ta hi.
Tua bang hi kawm kawm sam napi ni sial-in mihing khat sep theih dinga
ki lawm lo zah na a seem khia den hi. A lai kung pen tawl nga ngei lo
hi. A galte in amah pen a tawl nga ta, a gam daai ta hi ci-a a lungnop
laitak un, a nasepna hong ki muh khiat zawk saan ciangin a kii-lat uh hi.
Ama lai hawm khiat pawl khat hong dawk khia-in Germany gam sung
teng ah a ki hawm keek hi. Tua tham loin a gam mite adinga thupi pen
pen ahi Germany pau-in Laisiangtho thak a na tei khia hi. Tua
suangmualno Patmos bang ahi tung panin mite lampial hun-a mawhna
te Gospel thu taangkona tawh a kum bup-in a na taai taai hi.

              Luther pen a galte hehna pan aki seel sim bek leh Pasian in A
naseempa hih nasep thupi sepna pan tawl khat gam daai taka a om ding
a deih zaw cih bang bek a hi kei hi. Tu-a sanga a manpha zaw sep khiat
ding a om lai ahih manin, tua mual tung gam daai ah, gal muan’ tawl
damna ah Luther pen leitungte pahtawina pan aki hem khia phot ahi hi.
Na sem in mai a nawt zel ciangin amah leh amah ki sathei-a a ki muan’
khak zel ding deih lohna aki hem khia a hi hi. Tha khata a dinna mun
saangpi ah muan huai tak in a kalsuan theih nadingin gentheihna leh
tualniam na mun pan akisek khol khol asuak hi.

              Mite in thumaan mu in suahtakna a ngah uh ciangin thukhial
thuciin sik kolpi te sutat dinga Pasian khutzat a sawtak mite tungah ana
ki nga kha zel uh hi. Tua bang ding in Satan in mite lungsimin Pasian
kiang pan heikhia in mihing lel te tung ah a bulh zawh nading zong
zong a, van zat lelte peuh thupi sa zaw sak in na khempeuh a uk khut
pen a mangngilh nading un a hanciam hi. Biakna makaite in Pasian
zahtak a Ama tung ah ki ngak ding sangin amau leh amau ki muangin a
vaihawm kha pah pah uh hi. A tua cih man un biakna makai tampi te in
amau aki pah tawina teng hangin Pasian sangin amau a ki muan zawk
ding adeih zaw uh hi. Tua bang lungsim (170) puakte om ahih manin
phuahphatna nasep kidal kha pah pah hi. Tua te a om loh nadingin
Pasian in Puahphatna nasep a vil ding ahi hi. Tua nasepna ah mite en
loin Amah bek mitsuan ding Pasian in a deih hi. Mi khempeuh in Luther
bek mitsuan in thumaan mu khiapa leh a neipa bangin a tuat khak loh
nading leh, thuman anei Pasian a mitsuan zawk theih na ding uh deihn
a in amah a ki kem cing a hi hi.

No comments:

Post a Comment